Hyde Park, 1950. A miracle that unfolds before the eyes of the Greek migrants who never before had imagined such beauty and diversion. Bathurst Street, Park Street, Elizabeth Street! Greeks exerted a significant influence across the city. Miles away from their homeland, they found a Greek corner, full of warmth and hospitality. Giannopoulos’ store, Malos travel agency, Spartak Coffee Shop, Neo Hellas, Popular Dry Cleaners, Minerva Restaurant, Vrahnas Cakes, two cafe-restaurants: Peloponnisos, Omonoia, the famous Odeon, Salapatas bookstore, Athenian Restaurant… The Hellenic Club that overlooks Hyde Park where silver-haired men in crisp shirts, mostly Kytherians, gathered to play cards, backgammon, laugh, quarrel or sit quietly and read The Greek Herald.
Μεγαλοπρεπής και επιβλητική η όψη του Σύδνεϋ του ’50. Απόλυτο πράσινο, θάλασσα που να το λούζει από παντού, κτίρια ψηλά και ποικιλόμορφα. Δρόμοι πελώριοι και το τραμ στη μέση να περνά και να αφήνει σε κάθε στάση παρέες ανθρώπων με διαφορετικά χαρακτηριστικά, εμφάνιση και γλώσσα. Για μας τους Έλληνες, το κέντρο του, είναι αυτό το υπέροχο Hyde Park όπου ένα θαύμα εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας που μένουν καρφωμένα εκστατικά πάνω του. Χιλιάδες πολύχρωμα περιστέρια ανακατεύονται με τους ανθρώπους και οι πιο πολλοί απ’ αυτούς, τους μιλάνε, τα ταΐζουν και παίζουν μαζί τους. Εμείς οι Έλληνες κοιτάζουμε με δέος και πολλές φορές ενστικτωδώς προσπαθούμε να πιάσουμε για να βεβαιωθούμε εάν είναι πράγματι αληθινά. Κάτι τέτοια στην Ελλάδα δεν τα βλέπαμε ούτε στα όνειρά μας. Πόσοι δεν κάναμε την σκέψη να τα βλέπαμε έτσι παχουλά, παχουλά στο φούρνο με πατατούλες! Κι αυτές οι Αυστραλεζούλες, τι κούκλες! Αυτές οι αμαζόνες, λυγερές, λαμπερές, ντυμένες κάθε μέρα τα γιορτινά τους. Τι όνειρο! Τι υπάρξεις, Θεέ μου. Φανταχτερά φορέματα, φιδίσια κορμιά, φουρό που να σκοτώνουν! Τις έβλεπαν οι φτωχοί μετανάστες κι έτρεχαν τα σάλια τους.
Και εδώ ακριβώς, το τετράγωνο των Ελλήνων η Bathurst Street και λίγο πιο πέρα η Park Street, κάθετες και οι δύο στον μεγάλο δρόμο της βασίλισσας Elizabeth. Εκεί λοιπόν χτυπά η καρδιά του Ελληνισμού. Στην Park St., το μεγάλο καφενείο του Μπουτσικάκη του Κώστα, που παντρεύτηκε την Μαρία Αρφάνη, το “ΝΕΟ ΕΛΛΑΣ” και λίγο πιο κάτω στη γωνία με την Pitt St. το “Spartak Coffee Shop” των αδελφών Econ (Οικονομόπουλου) όπου δούλεψαν για χρόνια οι συμπατριώτες Σπήλιος και Βασίλης Γιοβάς. Στο Νέο Ελλάς δεν υπάρχει ωράριο. Πάντα γεμάτο από νεοφερμένους που τους ξεφορτώνουν τα πλοία ασταμάτητα. Αrcadia, Stratinaver, Tasmania, Κυρήνεια και λίγο αργότερα το Πατρίς. Τα καράβια της Lloyd Triestino κ.α. Και το κέντρο, η Bathurst St., ακριβώς απέναντι από την κύρια είσοδο του πάρκου και το μνημείο. Εδώ είναι η μικρή Ελλάδα. Χάμω στην γωνία, το χοτέλι και λίγο πιο κάτω το μαγαζί του Γιαννόπουλου. Ένα μεγάλο στολίδι με έντονο φωτισμό. Φανταχτερό ντεκόρ και δύο κοπέλες από την Κάλυμνο. Έχει ότι δωράκι θέλεις. Βαπτιστικά, νυφικά, εικόνες, ζωγραφιές, κάρτες, μπιμπελό, περιοδικά κ.α. Στρίβοντας αριστερά στην Elizabeth St., δίπλα από το χοτέλι, το RSL και πιο πέρα το χτίριο που αγοράστηκε για νάρθει η Ελληνική Λέσχη, δίπλα το Ταξιδιωτικό Πρακτορείο του Μάλλου και λίγο πιο δίπλα το Popular Dry Cleaners: Το στεγνό καθαριστήριο του Νίκου Οικονομόπουλου, που δούλεψαν εκεί οι συμπατριώτες Γεώργιος και Δημήτριος Σταυρόπουλος και ασφαλώς η κόρη του ιδιοκτήτη Βιβή, η για χρόνια αντιπρόεδρος του ΧΕΛΜΟΥ μέχρι σήμερα. Προχωρώντας ήταν το εστιατόριο Minerva, του Παπαδόπουλου και η γλυκό βιομηχανία Vrahnas Cakes.
Γυρίζοντας πίσω στη γωνία του χοτελιού ακριβώς απέναντι τα δύο καφενεία – μαγειρεία: Kάτω το Πελοπόννησος και από πάνω το Ομόνοια. Κι είναι εδώ στο Ομόνοια, που τον Ιούνιο του 1929 σε μια συνηθισμένη συνεστίαση φίλων και πατριωτών από τα μέρη μας, έπεσε η ιδέα ιδρύσεως Συλλόγου απ’ τον Βασίλη Γεωργικόπουλο (Bill Coplin) και που επικυρώθηκε με παπά και με κουμπάρο στο Milk Bar Pal’s του Bondi Beach* και πήρε το όνομα ΧΕΛΜΟΣ, που πρότεινε η κυρία Μαρία Καλλίνικος και το δέχτηκαν όλοι! Κι’ αυτά, σαν το ΝΕΟ ΕΛΛΑΣ, δεν κλείνουν σχεδόν ποτέ, ιδίως το Ομόνοια! Γνωριμίες, φαγητό και τζόγος. Τάβλι και πρέφα, κήτι, γαλλικό και μανίλλα. Είναι βλέπεις μες το αίμα του Έλληνα ο τζόγος, είναι η περιπέτεια στην πεζή έκφρασή της. Κυνηγά το όνειρο του μικρού πλουτισμού, 24 ώρες το εικοσιτετράωρο. Πηγαίνεις μ’ άδειες τσέπες και φεύγεις μ’ ένα μάτσο λίρες! Η πηγαίνεις με φουσκωμένο πορτοφόλι και φεύγεις με λίγα σελίνια, ίσα-ίσα για να πάρεις το τραμ, το τραίνο ή το λεωφορείο… Μια περιπέτεια την ημέρα. Ένα Σκωτσέζικο ντους με ζεστό νερό. Αλλά πάντα μ’ αυτή τη μαγική έλξη του τζόγου. Περνάς στην κυκλοφορία για την George St. και λίγα μέτρα παρακάτω, φθάνεις στο Odeon του Ρουφογάλη. Εδώ ο Κώστας ο Ζαχαρόπουλος, η Πόπη (η ανιψιά του Ρουφογάλη) και η Λίτσα, σε υποδέχονται και σε ξεναγούν. Δίσκοι και αφίσες παντού. Καζαντζίδης ο μέγας, Τσιτσάνης, Μπιθικώτσης, Γαβαλάς, Μενιδιάτης, Περπινιάδης και τόσοι άλλοι και δίπλα Καίτη Γκραίη, Γούναρης, Μαρινέλα, Σωτηρία Μπέλλου, Δούκισσα, Χιώτης και Μαίρη Λίντα, μεσουρανούν. Είναι η εποχή του τέλους των μεγάλων δίσκων κι έχουν κιόλας κυκλοφορήσει οι μικροί, οι μονοι. Υπάρχουν και κασετόφωνα και μάλιστα μερικά μπαίνουν και σε αυτοκίνητο. Εδώ γίνεται χαμός… Το μεγάφωνο τραγουδά “Αυτή η νύχτα μένει”, “Μανούλα θα φύγω μη κλάψεις για μένα”, “Κάθε λιμάνι και καημός”, κλπ. Ένα μεγάλο χρυσορυχείο, αξέχαστες στιγμές, πάντα γεμάτο. Δίπλα το Milk Bar του Πανάρετου κι αυτό Ελληνικό, πιο κάτω στην George St. τέσσερα Ελληνικά μαγαζιά. Όλο Ακρατινοί, μεγαλούπολη η Ακράτα, όποιος δεν την ήξερε, αναρωτιόταν ποια μεγαλούπολη ήταν αυτή. Και γυρνώντας πάλι στην Bathurst St., μόλις έστριβες στην Castlereagh, εκεί ήταν η πνευματική Ελλάδα. Εκεί στο ισόγειο, ο Γρίβας με τον Κήρυκα. Την μεγάλη Ελληνική εφημερίδα. Το σήμα κατατεθέν του απόδημου Έλληνα. Μπροστά, κάτι γραφεία, με δύο όμορφες κοπελιές, δέχονται με χαμόγελο να εξυπηρετήσουν κάθε ξένο που μπαίνει, θέλει εφημερίδα, θέλει αγγελία, θέλει δουλειά, θέλει πληροφορίες, εδώ θα τις βρει. Πιο πίσω το τυπογραφείο, ο Γκαλελής, ο Χιώτης, ο Ρεκές και άλλοι, όπου ανάμεσά τους κυκλοφορεί ατημέλητος πάντα και ανήσυχος ο αξέχαστος Γρίβας. Σε λίγο θάρθη να προστεθεί κι ο κτηνίατρος εξ Ιταλίας, Άγγελος Κούρλιος.
Στο δεύτερο πάτωμα, καφενείο. Ένα καφενείο διεθνές, με Έλληνες και πολλούς ξένους. Ιδιαίτερα Γιουγκοσλάβους. Εδώ υπάρχει ένα SP. Δηλαδή, στοιχήματα ιπποδρόμου. Ίσως ένα από τα μεγαλύτερα του Σύδνεϋ, όπου ο ιππόδρομος είναι μια υπόθεση γιγαντιαίων διαστάσεων. Επάνω το μεγάλο, το ωραίο, το φιλόξενο, το φημισμένο εστιατόριο Athenian, του Τσάρλυ Καραβουσιάνου. Ασφαλώς και το καφενείο κι αυτό είναι αυτής της ίδιας, μεγάλης οικογένειας των Καραβουσιάνων. Πατέρας, μάνα και γιοι, έχουν δύο επιχειρήσεις ζηλευτές. Το καφενείο και το εστιατόριο. Σίγουρα όμως, αυτό που κέρδισε τις καρδιές των Ελλήνων, αυτό που δεν υπήρχε ημέρα που νάχει κάθισμα κενό ήταν το Athenian. Το κέντρο των Ελλήνων μ’ ένα ιδιοκτήτη, που κατά γενική ομολογία ήταν ο πιο γαλαντόμος Έλληνας της εποχής του. Ο αείμνηστος Τσάρλυ Καραβουσιάνος.
Πόσοι και πόσοι Έλληνες μετανάστες δεν βρήκαν θαλπωρή κι ένα πιάτο φαΐ στο εστιατόριό του δωρεάν, χιλιάδες. Πόσοι φουκαράδες που έφευγαν από τα καράβια ή από την Μπονεγκίλα (κέντρο μεταναστών χωρίς πρόσκληση) χωρίς φίλους, χωρίς συγγενείς και χωρίς δουλειά, εύρισκαν στο Athenian μια Ελληνική γωνιά, γεμάτη ζεστασιά και φιλοξενία! Κι απέναντι από τον Κήρυκα και το Athenian, το βιβλιοπωλείο του Καλλίνικου με τις κόρες του. Έκλειναν τον κύκλο της Ελληνικής γωνιάς που συμπληρώθηκε με το υπέροχο κτήριο της Ελληνικής Λέσχης που φτιάχτηκε καθ’ ολοκληρίαν απ’ τον αξέχαστο Γιάννη Κουβέλη, που ξόδεψε αμέτρητες ώρες και αμέτρητες και λίρες για να γίνει το καμάρι και το Στέκι του Ελληνισμού έως σήμερα. Κάτω στο ισόγιο το μεγάλο κατάστημα των αδελφών Σαλαπάτα που έμεινε σήμα κατατεθέν του Σύδνεϋ για τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες. Το κέντρο του βιβλίου και των εφημερίδων που σιγά-σιγά άρχισαν να κατακλύζουν το Σύδνεϋ!
Κώστας Τζαβέλλας
Άρθρο-χρονογράφημα του Κώστα Τζαβέλλα που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα του Σύδνεϋ “Ο Κόσμος” την 7.12.2006 σε με επετειακή έκδοση για τα 24 χρόνια κυκλοφορίας της που συνέπιπτε με τα 50 χρόνια ζωής της μεγάλης ποδοσφαιρικής ομάδας του Ελληνισμού “Πανελλήνιος” που σήμερα ονομάζεται “Σύδνεϋ Ολύμπικ”.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε και στην επετειακή έκδοση για τα 85 χρόνια του ΧΕΛΜΟΥ (2014)
* (At the corner of Roscoe St. was “ Pal’s Milk Bar “. Pal’s had the reputation of being the classiest Milk Bar on the beachfront.The beginning of many a Bondi romance was an Ice Cream Sundae at Pal’s.)
Photo: Patris, the boat that brought thousands of Greeks into Australia gliding under the Harbour Bridge in Sydney. Source: Greek Shipping Miracle Museum