Συζήτηση του Γιώργου Μιχελακάκη με τον Φώτο Σταύρου στο Σίδνεϊ, Οκτώβριος 1986 | Απομαγνητοφώνηση: Άννα Αρσένη
Γεννήθηκα στις 14 Νοεμβρίου 1917 στην Κόνιτσα της Ηπείρου και σε ηλικία έξι ετών μετανάστευσα στην Αίγυπτο, στο Κάιρο. Αφού τελείωσα το Γυμνάσιο πήγα στο Βέλγιο να σπουδάσω. Επέστρεψα, κηρύχτηκε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, επιστρατευθήκαμε. Έμεινα εκεί 4 1/2 χρόνια. Απολύθηκα, επέστρεψα στο Κάιρο όπου έζησε μέχρι το 1949 οπότε και μετανάστευσα για την Αυστραλία.
Όταν επέστρεψα από το Βέλγιο και πριν αρχίσει ο πόλεμος, τότε ασχολήθηκα με το θέατρο κατόπιν κάποιας ενέργειας που έκανε ο Χρυσόστομος Μαντουρίδης για να ανεβάσει μια ελληνική τραγωδία.
Γ.Μ. Γνωρίζατε τον Μαντουρίδη από την Αίγυπτο;
Φ.Σ. Από την Αίγυπτο, βέβαια. Από την Αίγυπτο συνεργαστήκαμε στο θέατρο με τον Μαντουρίδη.
Γ.Μ. Πώς γνωριστήκατε;
Φ.Σ. Θα σας πω… Ο Μαντουρίδης κι εγώ είμεθα μέλη κάποιου συλλόγου, των αποφοίτων της Αμπετείου Σχολής, του Γυμνασίου μας. Σε αυτό το σύλλογο κάποια μέρα είδα στον πίνακα των ανακοινώσεων, μία ανακοίνωση που έλεγε ότι όσοι ενδιαφέρονται να παίξουν σε θέατρο ή να ασχοληθούν, θα γίνει κάποια συγκέντρωση, κάποια μέρα. Οπότε και πήγα γιατί κάτι μέσα μου μου έλεγε ότι θα μου άρεσε, κι εκεί εγνώρισα τον Μαντουρίδη. Κι εκεί με διάλεξε και μου έδωσε κάποιο ρόλο, δύο ρόλους μάλιστα, στην τραγωδία της “Εκάβης”.
Γ.Μ. Είπατε… ‘διάλεξε’; Ήταν δηλαδή εκείνος ένα από τα ηγετικά στελέχη αυτής της Κίνησης να δημιουργηθεί θέατρο στη Σχολή;
Φ.Σ. Ναι. Ναι ήτανε εκείνος. Όχι στη Σχολή. Στον Σύλλογο των Αποφοίτων της Σχολής.
Γ.Μ. Έτσι πρωτογνωρίσατε τον Μαντουρίδη… Τι ηλικίας ήσασταν τότε και οι δύο;
Φ.Σ. Εκείνος ήταν λίγο μεγαλύτερος από εμένα, κανά δύο χρόνια. Εγώ ήμουνα γύρω στα 20.
Γ.Μ. Που ανέβηκε το έργο;
Γ.Σ. Το έργο ανέβηκε με μεγάλη επιτυχία. Μάλιστα έλαβε μέρος και ο Λάμπης ο Πασχαλίδης που θα γνωρίσετε αργότερα… Ανέβηκε στο Κάιρο με μεγάλη επιτυχία αν κρίνουμε από τις κριτικές που μας γράψανε και ήτανε πραγματικώς ένας άθλος γιατί ήταν η πρώτη φορά που οι περισσότεροι από εμάς ασχολούμεθα με το θέατρο τότε.
Γ.Μ. Ο Χρυσόστομος Μαντουρίδης είχε σπουδάσει θέατρο;
Φ.Σ. Όχι, δεν είχε συγκεκριμένα σπουδάσει θέατρο αλλά από το Γυμνάσιο ακόμα θυμάμαι πως έλεγε ότι τον ενδιέφερε η ελληνική τραγωδία και ήταν πολύ φίλος τού Νίκου του Νικολαϊδη…
Γ.Μ. Του ζωγράφου και συγγραφέα…
Φ.Σ. Του ζωγράφου και συγγραφέα και σκηνοθέτου και μαζί με κάποια συνεργασία με αυτόν είχε πάρει το ‘βάπτισμα’ στο θέατρο. Είχε μυηθεί.
Γ.Μ. Ο Νικολαϊδης ήταν μεγαλύτερός του…
Φ.Σ. Πολύ μεγαλύτερός του. Ναι.
Γ.Μ. Το ακροατήριο ήταν Έλληνες;
Φ.Σ. Βέβαια Έλληνες. Μερικοί ξένοι που τους άρεσε η ελληνική τραγωδία. Αυτοί συνήθως από τα διπλωματικά Σώματα και άνθρωποι των γραμμάτων. Θυμάμαι μάλιστα που είχαν καλέσει κάποιον Άραβα καθηγητή στο αραβικό πανεπιστήμιο του Καϊρου ο οποίος ήταν και τυφλός, αλλά μόνο που άκουγε… από ότι μας δήλωσε αργότερα πολύ τού άρεσε και εκτίμησε πολύ την όλη εκδήλωση.
Γ.Μ. Ήταν ερασιτεχνική η ενασχόλησή σας με το θέατρο;
Φ. Σ. Πάντοτε ερασιτεχνικά.. Μέχρι τώρα που ασχολήθηκα με το θέατρο, και εδώ, πάντοτε ερασιτεχνικά, ποτέ επαγγελματικά.
Γ.Μ. Εκείνη η παράσταση ανέβηκε για μία φορά μόνο;
Φ.Σ. Όχι… την επαναλάβαμε. Δεν θυμάμαι πόσες φορές, αλλά όχι πολλές, δυό-τρεις φορές νομίζω.
Γ.Μ. Ποιές εφημερίδες υπήρχανε τότε που γράψανε επαινετικά …
Φ.Σ. Τότε οι εφημερίδες ήταν, στο Κάιρο, το Φως, Κλειώ, ήταν και οι Αλεξανδρινές εφημερίδες αλλά δεν θυμάμαι αν γράψανε. Θυμάμαι πως ο Μαντουρίδης είχε κρατήσει όλες αυτές τις κριτικές. Εγώ δυστυχώς -μπορεί να τις έχω- αλλά θα είναι κάπου που δεν μπορώ να τις βρω εύκολα. Αλλά –πραγματικώς- επαινούσαν την προσπάθειά μας.
Γ.Μ. Εσείς όταν αποφοιτήσατε, με τι ασχοληθήκατε επαγγελματικά;
Φ.Σ. Τότε ακόμα δεν προλάβαμε… Εγώ μόλις τελείωσα το Γυμνάσιο έφυγα για το Βέλγιο όπου έκατσα δύο χρόνια. Μετά γύρισα, γυρέψαμε να βρούμε κάποιες μικροασχολίες, μάς έπιασε ο πόλεμος. Μάς εκράτησε μέχρι το 1946.
Γ.Μ. Ο Μαντουρίδης είχε επιστρατευθεί κι εκείνος;
Φ.Σ. Ό Μαντουρίδης είχε επιστρατευτεί κι εκείνος αλλά επειδή ήταν Κύπριος, ήταν στον αγγλικό στρατό.
Γ.Μ. Ο Μαντουρίδης ήταν Κυπραίος;
Φ.Σ. Κυπραίος στην καταγωγή. Θυμάμαι, τότε, ότι κάποια μονάδα που ασχολούνταν με καλλιτεχνικά ή στον στρατό τον αγγλικό, τον είχαν απασχολήσει εκεί, αντί να τον στείλουνε στο μέτωπο. Διότι ήταν και λίγο βραδυκίνητος. Είχε κάποια ασθένεια στους μυς των ποδιών του που δεν τον βοηθούσανε…
Γ.Μ. Μετά τον πόλεμο ξαναειδωθήκατε;
Φ.Σ. Βέβαια… Μετά τον πόλεμο ξαναειδωθήκαμε. Ανεβάσαμε κι άλλες παραστάσεις. Επαναλάβαμε την Εκάβη. Ασχοληθήκαμε πάλι με τα καλλιτεχνικά, κάνοντας πρόβες, ανεβάζοντας διάφορα μικροέργα… Μάλιστα κατά τη διάρκεια του πολέμου -και λίγο πριν επιστρατευτούμε- είχαμε ανεβάσει μια σατυρική επιθεώρηση, «Συναγερμός στον Όλυμπο» γραμμένη από κάποιον… δεν θυμάμαι τώρα το όνομά του, ήταν γνωστός τότε. Είχε δημιουργήσει καλή εντύπωση στον κόσμο τότε. Είναι η μόνη φορά που ασχολήθηκα με κάτι που ήταν εκτός της τραγωδίας.
Γ.Μ. Αυτά τα σκηνοθετούσε ο Μαντουρίδης;
Φ.Σ. Ναι ο Μαντουρίδης ως επί το πλείστον.
Γ.Μ. Και τα ανεβάζατε σαν Σύλλογος Αποφοίτων;
Φ.Σ. Σαν Σύλλογος Αποφοίτων εκεί. Ναι βέβαια. Διότι μας βοηθούσανε οικονομικά για να νοικιάσουμε το θέατρο, να αγοράσουμε τα σκηνικά κτλ.
Γ.Μ. Ο Λάμπης ο Πασχαλίδης συνεργάστηκε και σε αυτά τα έργα μαζί σας;
Φ.Σ. Ναι βέβαια, πώς! Στην αρχή ναι, αργότερα ασχολήθηκε μόνος του και περισσότερο επαγγελματικά.
Γ.Μ. Άλλα ονόματα Ελλήνων που ήταν στο θέατρο που κάνατε, στο γκρουπ…
Φ.Σ. Ήταν η Βοϊσκου, η οποία παντρεύτηκε κάποιον Μάρταλη, ποιητή. Έχει πεθάνει τελευταίως, εκείνη ζει τώρα στην Αθήνα. Κάποια κυρία Γρηγοράκη… Τότε λεγότανε Γρηγοράκη, μετά παντρεύτηκε δεν ξέρω το όνομά της… Κυρκιρίδου…
Κάποιος Κυριακίδης ο οποίος έπαιζε αργότερα τον Οιδίποδα. Όταν εκείνος έπαιζε τον Οιδίποδα, εγώ έπαιζα τον Εξάγγελο. Όταν ήρθα εδώ έπαιζα εγώ πλέον τον Οιδίποδα. Εκείνος είχε μείνει στην Αίγυπτο και έτσι δεν ασχολήθηκε αργότερα μαζί μας.
Γ.Μ. Από αυτό το γκρουπ των γνωστών ήρθε άλλος στην Αυστραλία;
Φ.Σ. Εμείς οι τρεις. Δεν θυμάμαι κανέναν άλλον…
Γ.Μ. Ποιά έργα ανεβάσατε στην Αίγυπτο;
Φ.Σ. Εκάβη, Οιδίποδα Τύρρανο, αυτή την επιθεώρηση που σας είπα, κάτι άλλες επιθεωρήσεις μικρές -τότε στον πόλεμο- αλλά μετά που επιστρατευτήκαμε δεν μπορούσαμε να ασχοληθούμε και πολύ. Πάντοτε όμως συγκεντρωνόμεθα και κάναμε πρόβες ανεξαρτήτως αν θα ανεβάζαμε το έργο. Η παρέα ήταν ευχάριστη και η ασχολία ευχάριστη. Κι έτσι δεν μας ενδιέφερε και πολύ η παράσταση,μας ενδιέφερε η παρέα. Διότι ασχολούμεθα με τα γράμματα, με την Τέχνη γενικά, ήταν ένα ευχάριστο πασατέμπο να πούμε.
Γ.Μ. Εκείνη την εποχή είχαν έρθει θεατρικά συγκροτήματα από την Ελλάδα;
Φ.Σ. Πάντοτε ερχόντανε συγκροτήματα από την Ελλάδα. Επαγγελματικά συγκροτήματα θα σας ενημερώσει περισσότερο ο Λάμπης Πασχαλίδης που αυτός ασχολήθηκε επαγγελματικά πλέον. Μετά που έφυγε από το Μαντουρίδη, ασχολήθηκε επαγγελματικά με το θέατρο. Και δη, στην Αλεξάνδρεια… έφυγε από το Κάιρο και πήγε στην Αλεξάνδρεια.
Γ.Μ. Γινόντουσαν τότε μέσα στην Ελληνική παροικία εκθέσεις ζωγραφικής, μουσικές εκδηλώσεις…
Φ.Σ. Όλα, όλα γινόντανε… Βέβαια δεν θυμούμαι τώρα λεπτομέρειες γιατί είναι και 35 – 40 χρόνια, αλλά γινόντανε πολλά. Τώρα εάν κανείς κάτσει και τα κουβεντιάσει με φίλους που έζησαν την εποχή εκείνη θα τα θυμηθεί.
Γ.Μ. Ο Μαντουρίδης είχε γονείς στην Αίγυπτο; Είχε αδέλφια;
Φ.Σ. Είχαν πεθάνει οι γονείς του. Είχε αδέλφια… Είχε έναν αδελφό που ήρθε κι αυτός εδώ, αλλά δεν ασχολήθηκε με το θέατρο. Είχε και μια αδελφή, η οποία τώρα ακόμα ζει, έχασε τον άντρα της, είναι χήρα αλλά ζει στην Ελλάδα, στην Αθήνα.
Γ.Μ. Τελικά πρώτος ποιός έφυγε για την Αυστραλία;
Φ.Σ. Εγώ και ο Μαντουρίδης φύγαμε πρώτοι. Μάλιστα για την ακρίβεια, Ο Μαντουρίδης έφυγε πριν από μένα, όχι γιατί το ήθελε, -γιατί είχαμε συμφωνήσει- γιατί ήμασταν αχώριστοι τότε. Αλλά επειδή εκείνος είχε βρετανικό διαβατήριο και ήταν πιο εύκολο να έρθει. Η δική μου η πρόσκληση καθυστερούσε. Και τον έστειλα να έρθει πριν για να φροντίσει για τη δική μου. Οπότε κι έγινε. Η διαφορά μας δηλαδή είναι ένας μήνας.
Γ.Μ. Ποιά χρονιά ήτανε;
Φ.Σ. Ήταν το ΄49. Μάρτιος 1949. Εκείνος έφτασε Φεβρουάριο. Εγώ έφτασα Μάρτιο.
Γ.Μ. Όταν έφτασε ο Μαντουρίδης σας έστειλε γράμμα; Σας είπε τις εντυπώσεις του για την Αυστραλία;
Φ.Σ. Ναι όταν έφτασε μου έστειλε γράμμα. Οι εντυπώσεις του ήταν ευνοϊκές. Όλα του αρέσανε. Βέβαια, για το θέατρο δεν μπορούσε να μου γράψει τίποτα γιατί δεν είχε ακόμα έρθει σε επαφή με θεατρικούς παράγοντες. Τότε ο ελληνισμός εδώ ήταν λίγος και δεν ενδιαφέρονταν πολύ για τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Μετά που ήρθαμε εμείς αρχίσαμε…
Εμείς αρχίσαμε αυτή την δραστηριότητα. Είχε καλό αντίχτυπο. Εξετιμήθη αργότερα και από αυτούς ακόμα που προηγήθηκαν.
Γ.Μ. Ο Παϊζης ήταν από πολλά χρόνια πιο μπροστά εδώ…
Φ.Σ. Ναι ήταν εδώ.
Γ.Μ. Τί είχατε μάθει γι΄αυτόν; Ανέβαζε έργα σποραδικά;
Φ.Σ. Μου είχε δώσει την εντύπωση ότι ασχολούνταν περισσότερο με το αγγλικό θέατρο. Πήγε σε μια σχολή, έμαθε τα αγγλικά. Κατόπιν, πολύ αργότερα τον είδα να ασχοληθεί με το ελληνικό θέατρο.
Γ.Μ. Συνέβη εκείνο το γεγονός, το 1936 μου φαίνεται, που του δώσανε ένα βραβείο αλλά δεν του το δώσανε την ημέρα της τελετής. Του το δώσανε μια μέρα πιο μπροστά, στο γραφείο, γιατί ήταν μετανάστης. Κι αυτό νομίζω, η δική μου γνώμη είναι, ότι τον έκανε να πάρει την απόφαση, ότι πια θα αποχωριστεί πια από το αυστραλιανό θέατρο, να πάψει να προσπαθεί.
Φ.Σ. Δεν τη θυμάμαι αυτή την λεπτομέρεια. Έχετε δίκιο ίσως…
Γ.Μ. Ποιές ήταν οι δικές σας εντυπώσεις μόλις ήρθατε; Πως είδατε τα πράγματα εδώ;
Φ.Σ. Στην αρχή με στεναχώρησε λιγάκι αλλά… είδα μέσα σε αυτό ότι υπάρχει η δυνατότης να κάνεις λίγα πράγματα. Κι έτσι αυτό μου έδινε κουράγιο να αντιμετωπίσω τα πράγματα που δεν μου άρεσαν πολύ.
Γ.Μ. Με το Μαντουρίδη πως αρχίσατε τώρα να συζητάτε ότι πρέπει να ασχοληθείτε κι εδώ με το θέατρο;
Φ.Σ. Επειδή το θέατρο σε μας ήτανε λίγο χόμπι, δηλαδή μια ασχολία ευχάριστη… μόλις ήρθαμε αμέσως κάναμε παρέα και σκεφτήκαμε ότι ίσως νάταν καλό να ασχοληθούμε κι εδώ με το θέατρο. Κι έτσι πήραμε την απόφαση. Τότε εγώ είχα πάρει ένα σπίτι εκεί στη Γουλάρα, κι επειδή οι νεομετανάστες που ‘ρχόνταν, άρχισαν να έρχονται τότε μετά από εμάς δεν έβρισκαν αποκούμπι, το σπίτι μου είχε γίνει κάπως σαν κλαμπ. Ερχόντανε όλοι εκεί, κάναμε παρέα και μέσα σε αυτή την παρέα δημιουργήθηκε πάλι η επιθυμία να συνεχίσουμε εκείνο που είχαμε αφήσει στο Κάιρο.
Γ.Μ. Θυμάστε μερικά ονόματα από αυτό το γκρουπ;
Φ.Σ. Σαν γκρουπ εδώ… ήταν ο Βαγγέλης ο Παπαδόπουλος.
Γ.Μ. Είχε έρθει από τότε;
Φ.Σ. Αργότερα… αλλά δεν θυμάμαι ποιά εποχή. Δεν θυμάμαι τώρα τα ονόματά τους, αλλά καταφέραμε ύστερα από μερικά χρόνια να συγκροτήσουμε μια ομάδα. Το 1953 ανεβάσαμε τον Οιδίποδα Τύρρανο όπου εγώ πρωταγωνιστούσα. Το πρώτο μας έργο μετά που φτάσαμε στην Αυστραλία. Πήρε κάμποσο καιρό για να προετοιμαστεί. Αλλά όπως καταλαβαίνετε, η δυσκολία να βρούμε εδώ εργασία, δεν μας άφηνε και πολύ καιρό να ασχοληθούμε με τα καλλιτεχνικά.
Γ.Μ. Το 1951 βρήκα το καταστατικό ενός πολιτιστικού ομίλου και θυμάμαι ήταν κάποια Μέλπω Ζαρόκωστα μέσα…
Φ.Σ. Ναι η Μέλπω Ζαρόκωστα ήταν μαζί μας. Ναι. Έπαιζε κι εκείνη στον Οιδίποδα. Έπαιζε στον χορό. Αν βρω το πρόγραμμα… θα σας πω τα πρόσωπα που ασχοληθήκανε τότε… η μνήμη μου δεν με βοηθά σε αυτό. Αλλά θυμούμαι καλά… μάλιστα στο χορό ήταν ο Τάκης ο Καλδής ο οποίος είναι τώρα γερουσιαστής, όπως ξέρετε.
Γ.Μ. Σε αυτό τον πολιτιστικό σύλλογο ήταν η Μέλπω, ήταν και ο Καλδής και τρία – τέσσερα άλλα ονόματα που δεν τα θυμάμαι..
Φ.Σ. Η Μέλπω ασχολήθηκε αργότερα και ανέβασε την Αντιγόνη στο αγγλικό θέατρο.
Γ.Μ. Εκείνη είχε δεσμούς και με το αγγλικό θέατρο;
Φ.Σ. Με το αγγλικό θέατρο και με εμάς.
Γ.Μ. Πως ήταν η πρώτη παράσταση; Πόσοι άνθρωποι την παρακολούθησαν; Που ανέβηκε;
Φ.Σ. Θυμάμαι ότι ήταν πολύ οργανωμένο, είχαμε καλέσει τον Πρέσβυ, ο οποίος ήρθε από την Καμπέρα -επίτηδες να δει την παράσταση- ήταν όλες οι Προξενικές αντιπροσωπείες εδώ, καλέσαμε πολλούς ξένους διπλωμάτες, ο Κλήρος (ήταν τραγωδία βλέπεις), ο Αρχιεπίσκοπος τότε… Είχε γεμίσει το θέατρο. Κάναμε δύο ή τρεις παραστάσεις.
Τότε μάς έγραψαν εδώ, ο Πανελλήνιος Κήρυκας, μάλιστα ο Καλομοίρης έγραψε πολύ θετικά, ο τίτλος της κριτικής ήταν «το θαύμα»… κάτι τέτοιο.
Αυτά που είπαμε μέχρι τώρα, είναι αυτά που έγιναν στην αρχή, στις πρώτες μας προσπάθειες να ανεβάσουμε κάτι εδώ στην Αυστραλία αξιόλογο. Διότι όπως θα ξέρετε οι Έλληνες της Αυστραλίας μέχρι τότε πολλοί από αυτούς δεν είχαν δει καθόλου τραγωδία, ούτε ήξεραν τι θα πει τραγωδία. Την τραγωδία την ελληνική την εγνώρισαν στην Αυστραλία. Περίεργη να πούμε η κατάστασης, αλλά έτσι ήτανε. Πολλοί εξετίμησαν την προσπάθεια διότι δεν φανταζόνταν ποτέ ότι οι ελληνικές τραγωδίες περιέκλειαν έναν τέτοιον πλούτο σκέψεων και ιδεών. Μετά, με τον Μαντουρίδη παρέα και με άλλους εξακολουθήσαμε να κάνουμε διάφορες παραστάσεις, περισσότερο για να είμαστε μαζί και να έχουμε μια παρέα, να κουβεντιάζουμε, να συζητάμε διότι αυτό όλο, παρόλο που κάναμε μια τέτοια προσπάθεια είχε και άλλα αποτελέσματα. Μας έδινε την ευκαιρία να συζητάμε για καλλιτεχνικά και να συγκεντρώνουμε κόσμο που του άρεσαν τα καλλιτεχνικά και γενικά η λογοτεχνία και είχαμε δημιουργήσει έναν ωραίο κύκλο. Λυπούμαι πολύ που αυτός ο κύκλος λόγω θανάτου του Μαντουρίδη και άλλων συνθηκών σταμάτησε. Ήταν πολύ ευχάριστη εποχή που περάσαμε.
Γ.Μ. Θυμόσαστε ονόματα από τα άτομα που συγκεντρωνόντουσαν σε αυτόν τον πυρήνα, σε αυτήν την παρέα;
Φ.Σ. Τα άτομα, εκτός τον Μαντουρίδη που πέθανε, ήτανε ο Λάμπης Πασχαλίδης στην αρχή ερχόντανε, έως ότου μόνος του ασχολήθηκε αργότερα, και ο Βαγγέλης Παπαδόπουλος ο οποίος από ότι πληροφορούμε τώρα επέστρεψε στην Ελλάδα για μόνιμη εγκατάσταση, η Μέλπω η Ζαρόκωστα, όπως το αναφέραμε και πριν, ο Τάκης ο Καλδής… Ήταν πολλοί. Και κάθε φορά ερχόταν και ένας καινούριος. Εμάθαινε την ύπαρξη αυτής της συντροφιάς… Κι όταν ερχόντανε δεν ξαναφεύγανε γιατί τους άρεσε η ατμόσφαιρα.
Γ.Μ. Εκείνη την εποχή υπήρχανε μέσα στην ελληνική παροικία άλλοι πολιτιστικοί όμιλοι, σύλλογοι, παρέες…
Φ.Σ. Πολιτιστικοί δεν θυμάμαι… δεν νομίζω ότι υπήρχαν. Αλλά θεατρικοί σύλλογοι υπήρχαν… Υπήρχε του Παϊζη, του Πέτρου Πρίντεζη
Γ.Μ. Ήτανε δραστήριοι;
Φ.Σ. Ναι αλλά ασχολούνταν με θέατρα ελαφρότερα, κωμωδίες… του Ψαθά…
Γ.Μ. Ο Πρίντεζης κυρίως… Ο Παϊζης;
Φ.Σ. Ο Παϊζης κι αυτός με σοβατότερο θέατρο, αλλά ποτέ τραγωδία. Δράματα και τέτοια… Αλλά όχι τόσο πολύ – ίσως να μην είχε και τον καιρό ο άνθρωπος, δεν ξέρω. Ποτέ δεν συνεργάστηκα με τον Παϊζη για να ξέρω τις λεπτομέρειες.
Γ.Μ. Το θέατρο πού ανέβαινε συνήθως; Σε ποιά θέατρα; Υπήρχαν συγκεκριμένες αίθουσες;
Φ.Σ. Υπήρχε μια αίθουσα του Συλλόγου των διδασκάλων της Αυστραλίας, Τeachers’ Federation λεγότανε. Εκεί ως επί το πλείστον. Εμείς δώσαμε έργα –στην αρχή- στο Ωδείον, στο Conservatorium, αλλά αργότερα ήταν και το Elizabethean Trust, Theatre Trust στο Ρέντφερν, πριν καεί και πριν το ενοικιάσουν στο Elizabethean Theatre Trust το είχε κάποιος κ. Λούης και μας το νοίκιαζε. Μία από τις τραγωδίες μας, μία ή δύο… Θυμάμαι η Εκάβη ανέβηκε στο Elizabethean Theatre Trust, και ορισμένα άλλα… δεν θυμάμαι λεπτομέρειες… Αλλά αυτά τα τρία θέατρα στέγαζαν –κυρίως- τις παραστάσεις μας.
Γ.Μ. Εσείς σε ποιά έργα παίξατε;
Φ.Σ. Εγώ έπαιξα στην αρχή στον Οιδίποδα, στην Αντιγόνη – με επαναλήψεις αυτών κατά καιρούς – η τελευταία μου παράστασης ήταν Ο Χριστόφορος Κολόμβος του Καζαντζάκη που ανεβάσαμε στο Τομ Μαν θήατερ…
Γ.Μ. Ποιά εποχή ήταν αυτό;
Φ.Σ. Πριν πεθάνει ο Μαντουρίδης…
Γ.Μ. Από συνεντεύξεις που έχω πάρει από άλλους ανθρώπους που ασχολήθηκαν με το θέατρο μου’ πανε ότι ανεβάσατε κι εσείς ειδικά ένα έργο…
Φ.Σ. Ναι, την Αντιγόνη.
Γ.Μ. Το ανεβάσατε μόνος σας;
Γ.Σ. Ναι, χωρίς τη συνεργασία του Μαντουρίδη διότι είχε συμβεί τότε μια παρεξήγησης… Ήτανε και ο Πατρικαρέας τότε εδώ –θα τον έχετε ακουστά- είναι τώρα δημοσιογράφος στην Αθήνα. Εκείνοι ταυτόχρονα ανέβασαν την Εκάβη ενώ εγώ την Αντιγόνη και είχε μάλιστα μια κάποια διαμάχη μεταξύ μας, ποιος θα είναι καλύτερος… Ένας συναγωνισμός καλλιτεχνικός. Και μερικοί πικραθήκαμε. Περισσότερο πικράθηκα γιατί χάλασα… διεσπάσθη γιατί δεν χάλασε τελείως, διότι μετά ξανάρχισε η φιλία μας με τον Μαντουρίδη.
Γ.Μ. Και ξανασυνεργαστήκατε;
Φ.Σ. Και ξανασυνεργαστήκαμε, ναι.
Γ.Μ. Η διαφορά σας που ήτανε; Πάνω στο θέατρο ή υπήρχανε άλλοι λόγοι;
Φ.Σ. Θεατρική ήταν και μάλλον διαβολές διαφόρων τρίτων μάς έκαναν να παρεξηγηθούμε –και να σας πω την αλήθεια δεν θυμάμαι και καλά την παρεξήγηση ποιά ήτα. Πάντως, εγώ επειδή εργαζόμουν στο Προξενείο και κατά κάποιον τρόπο αντιπροσώπευα το εγκατεστημένο, διάφοροι καλλιτέχνες/ερασιτέχνες τότε ήταν αντιθέτων πολιτικών πεποιθήσεων και ίσως αυτό να ήταν λίγο ο λόγος που προήλθε αυτή η παρεξήγηση.
Γ.Μ. Ο ελληνόφωνος τύπος στην Αυστραλία κατά πόσο βοήθησε όλα αυτά τα χρόνια, να δημιουργηθεί ένα θεατρικό κοινό; Υπήρχανε επαγγελματίες δημοσιογράφοι που να ασχολούνται με τις Τέχνες και τα Γράμματα;
Φ.Σ. Ναι… είχαμε… Όπως είναι ο Τσερδάνης να πούμε ο οποίος ήταν και δημιοσιογράφος και έπαιζε. Με αυτόν τον τρόπο ναι…
Γ.Μ. Πιο παλιά, την δεκαετία του ’60…
Φ.Σ. Όχι τότε δεν είχαμε. Ο Τύπος δεν μας βοήθησε, αλλά ούτε και αντέδρασε στην προσπάθειά μας. Όταν πηγαίναμε και τους παρακαλούσαμε να κάνουνε κάποια νύξη για την παράσταση, πολλοί το έκαναν. Αλλά όχι πραγματική συνεργασία. Μπορεί να βοηθούσαν όταν κανείς τους το ζητούσε.
Γ.Μ. Δηλαδή και στον τομέα της κριτικής υπήρχε ένας ερασιτεχνισμός για τις Τέχνες και τα Γράμματα…
Φ.Σ. Ο Πασχαλίδης μάς βοηθησε πολλές φορές γράφοντας στην εφημερίδα του. Βέβαια, καμμιά φορά, ήταν υποχρεωμένοι να γράψουν και κάτι που δεν είναι και τόσο ευχάριστο αλλά νομίζω καθήκον του Τύπου και του κριτικού είναι να γράψει την αλήθεια, έστω και αν καμμιά φορά μάς πικραίνει και μάς πειράζει.
Γ.Μ. Τα σκηνικά και τα κοστούμια πώς τα φτιάχνατε στις τραγωδίες;
Φ.Σ. Ο Μαντουρίδης ήτανε κυρίως εκείνος που έκανε τη σκηνογραφία. Έδινε τη μακέτα και την έδινε να την εκτελέσουν, είτε επαγγελματίες, είτε ερασιτέχνες. Ο Σταύρος ο Οικονομίδης αυτός είναι πολύ καλός στην εκτέλεση των σκηνικών ιδιαιτέρως. Διότι σπούδασε αρχιτεκτονική και αυτός βοηθούσε στα τελευταία χρόνια -γιατί είναι νέος όπως ξέρεις- πολύ τον Μαντουρίδη και του έδινε και ιδέες.
Ειρήσθω εν παρόδω, -δεν ξέρω αν το ανέφερα προηγουμένως- με τον Σταύρο Οικονομίδη ως σκηνοθέτη ανεβάσαμε μια τραγωδία – την Ηλέκτρα– στην οποία είχα λάβει μέρος. Μετά το θάνατο του Μαντουρίδη, δεν έχει δύο χρόνια νομίζω.
Γ.Μ. Πως βλέπετε τώρα τους νέους αυτούς ανθρώπους που μετά το θάνατο του Μαντουρίδη συνεχίζουνε..,
Φ.Σ. Δεν βλέπω μεγάλη δραστηριότητα. Η Μέλπω η Παπαδοπούλου -μαζί με κάτι άλλους- ασχολούνται, έχουν κατά κάποιον τρόπο κληρονομήσει την ιδέα του Μαντουρίδη αλλά δυστυχώς δεν μπορούνε να ανεβάσουν τα έργα της ολκής του Μαντουρίδη, όπως τραγωδίες και τέτοια. Από ότι ακούω ανεβάζουν διάφορα μονόπρακτα και πράγματα τα οποία… δεν ξέρω… είναι ωραία και ευχάριστα για το κοινό αλλά όχι της αξίας των τραγωδιών.
Γ.Μ. Μετά το θάνατο του Μαντουρίδη, δημιουργήθηκαν στην παρέα αυτή –μετά το ’80- φυγόκεντρες τάσεις. Πολλά άτομα διασπαστήκανε, φύγανε, δημιουργήσανε δικά τους γκρουπ θεατρικά όπως ο Οικονομίδης, όπως ο Ζοζέφ ο Καρουάνα…
Φ.Σ. Ναι… ήταν επόμενο αυτό. Ο μόνος που νομίζω είναι πραγματικός συνεχιστής –αν μπορώ να πω αυτό- είναι ο Οικονομίδης, διότι αυτός ασχολείται με σοβαρότερο θέατρο. Ασχολείται και με τραγωδία. Ο άλλος ο σύλλογος που ανέφερα προηγουμένως, ναι μεν διεκδικεί το όνομα του Μαντουρίδη, αλλά δεν νομίζω ότι τα έργα του είναι…
Γ.Μ. Μεταξύ των δύο αυτών γκρουπ, το ένα του Οικονομίδη –το Θέατρο Τέχνης Αυστραλίας – και το άλλο γκρουπ είναι το Θέατρο Ελλήνων Καλλιτεχνών –αν δεν κάνω λάθος. Υπάρχει ένας συναγωνισμός ο οποίος έχει και θετικά αποτελέσματα.
Φ.Σ. Εφόσον ο συναγωνισμός δεν ξεφεύγει από τα όρια της σεμνότητας και δεν υπάρχουνε καυγάδες, είναι ευχάριστο. Διότι η άμιλλα είναι προς όφελος της Τέχνης.
Γ.Μ. Υπάρχουν νέοι που σπουδάζουν σε σχολές θέατρου της Αυστραλίας. Μπαίνουνε σε αυτά τα γκρουπ και δουλεύουνε…
Φ.Σ. Αυτό κυρίως είναι προς το αυστραλιανό θέατρο. Και βέβαια κάθε καλλιτέχνης που θέλει να ασχοληθεί σοβαρά είναι προτιμότερο να ασχοληθεί με το αυστραλιανό διότι το κοινό είναι πολύ μεγαλύτερο. Ενώ το ελληνικό κοινό είναι περιορισμένο. Τί μπορεί να κάνει ένας Έλληνας εδώ. Δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη ζωή του. Εάν μπορεί να κάνει και τα δύο, ακόμα καλύτερα. Και στο ένα και στο άλλο. Εγώ προσωπικά θα συμβούλευα, εάν πρόκειται να διαλέξει, να συγκεντρωθεί περισσότερο προς το Αυστραλιανό διότι του προσφέρεται περισσότερο κοινό.
Γ.Μ. Και τώρα που τέλειωσε η μαζική μετανάστευση από την Ελλάδα… δεν υπάρχει κοινό μέσα στην Ελληνική παροικία.
Φ.Σ. Ακριβώς, δεν υπάρχει κοινό, εις ποσότητα και εις ποιότητα πρέπει να έχουμε υπόψιν μας. Διότι η νέα γενεά, αυτή είναι αυστραλογεννημένη είναι προς το αυστραλιανό θέατρο, εάν ποτέ θα τους ενδιαφέρει το θέατρο όπως να πούμε διάφοροι φοιτητικοί σύλλογοι, τους ενδιαφέρει περισσότερο να γίνονται οι παραστάσεις στα αγγλικά. Δηλαδή όταν λέω αυστραλιανό, εννοώ εις την γλώσσα την αγγλική δηλαδή μπορεί να ανεβάσουνε μια τραγωδία ελληνική, στην αγγλική γλώσσα. Θα έχει μεγάλο αντίκτυπο. Δηλαδή, δεν κατηγορώ το ελληνικό θέατρο εδώ. Εκείνο που προσπαθώ να πω είναι ότι το κοινό είναι περιορισμένο. Και που κάναμε δύο ή τρείς παραστάσεις ή τέσσερις, να τις γεμίσουμε ήταν κατόρθωμα. Διότι, δύσκολα σε κλασσικό θέατρο με κοινό όπως το δικό μας να γεμίσεις τέσσερις φορές την αίθουσα.
Δεν ξέρω αν σας ανέφερα προηγουμένως αλλά κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών του θεάτρου και μέχρι του θανάτου της συζύγου μου, της Έλενας, μού εστάθηκε τόσο σε εμένα όσο και στον Μαντουρίδη. Ιδίως με τις στολές, και με το μακιγιάζ, διότι είχε επιδοθεί πολύ και είχε αποκτήσει πολλές γνώσεις. Είχε αγοράσει βιβλία, παρακολούθησε διάφορα μαθήματα πάνω εις τις ενδυμασίες και ιδίως στις τραγωδίες. Και είχαμε μεγάλο βοηθό. Ο θάνατός της μας εστέρησε από έναν καλό βοηθό. Αυτό το αναγνώρισε και ο Οικονομίδης, όταν κάποτε κουβεντιάσαμε και λέγαμε πόσο θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα αν είχαμε την Έλενα μαζί μας τώρα.
Όταν τελείωσα την τελευταία παράσταση, κάτι φίλοι ήρθανε και μου προσφέρανε αυτό το καραβάκι το οποίον είναι ρέπλικα του καραβιού που πήγε τον Χριστόφορο Κολόμβο στην Αμερική.
** Λίγα λόγια για την Ένωση Αποφοίτων Αμπετείου Σχολής [πληροφορίες από την ιστοσελίδα https://pyramisnews.gr –
Η Ένωση, από την αρχή της λειτουργίας της, προσπάθησε να συστήσει θεατρικό συγκρότημα. Το 1933, ο Νίκος Νικολαΐδης αναλαμβάνει τη διδαχή των έργων για να ανεβάσουν μια θεατρική παράσταση με ερασιτέχνες ηθοποιούς παροίκους που είναι μέλη της Ένωσης. Το 1938, ιδρύθηκε πλέον τμήμα ερασιτεχνικού θεάτρου καθώς και δύο άλλα τμήματα, τμήμα χορωδίας μαντολινάτας με διευθυντή τον Σπύρο Κωνσταντινίδη και τμήμα φυσαρμόνικας με διευθυντή τον Σοϊλέδη. Το 1949, η Ένωση ήρθε σε επαφή με τον ηθοποιό Γεώργιο Ιορδανίδη ο οποίος και ανέλαβε την διεύθυνση του θεατρικού τμήματος μέχρι τον επαναπατρισμό του στην Ελλάδα το 1962. Αργότερα, ανέλαβε ο Γεώργιος Χέλμης μέχρι το 1968 όπου επαναπατρίστηκε κι αυτός. Έτσι έκλεισε πλέον το θεατρικό τμήμα. Το Θεατρικό Τμήμα του Συλλόγου ανέβασε πάνω περίπου 150 έργα και έδωσε παραστάσεις και σε άλλες πόλεις της Αιγύπτου όπως Ισμαηλία, Σουέζ, Πορτ-Σαΐντ, Μανσούρα, Τάντα κ.α. Ο ερασιτεχνικός θίασος της Ε.Ε.Α.Α. αποτελείτο από πολλούς παροίκους όπου εκτός από τον Γεώργιο Ιορδανίδη ήταν και οι Γεώργιος Χέλμης, Σπύρος Καπανταϊδάκης, Δέσποινα Ζαμπάφτη (μητέρα της Κ.Ε. κας Χρυσάνθης Σκουφαρίδου και γνωστή ως «Θεία Δέσπω» του ραδιοφώνου, Τερέζα Λασκαρίδου, Ι. Μενδώνης κ.α.
