Γιώργο, γεια σου.
Δεν είδα ποτέ την τρίτη ηλικία σαν τέλος, σαν απολυτήριο. Είναι αμοιβή! Είναι δικαιωματική αποχώρηση από την ενεργό υπηρεσία. Και έχει τόσες χάρες και ανέσεις κι ευκολίες, τόσα πολλά να κάνει και να χαρεί κανείς. Κάτι που δεν θέλουμε να δεχτούμε, κάτι που σπρώχνουμε στην άκρη είναι ότι υπάρχει κι ένα τέλος. Κάποτε έρχεται κι ο θάνατος! Αναπόφευκτος, αδυσώπητος και γενικός.
Επίτρεψέ μου, Γιώργο μου, ν΄ασχοληθώ μ΄αυτό το θέμα σήμερα, γιατί ήρθε και μου χτύπησε ξανά την πόρτα. Για χρόνια κι από το ραδιόφωνο δεν ανέφερα ποτέ προσωπικά μου θέματα και έζησα πολλά! Τα ανάφερα πάντα σαν γενικά κοινωνικά θέματα, να σκεφτεις – εκείνα τα παλιά χρόνια στο 2ΕΑ, που έκανα το πρόγραμμα το πρωινό της Κυριακής, πήγα κατ΄ευθείαν από το γάμο των παιδιών μας στο σταθμό και καταπιάστηκα με το γάμο, τις χαρές των παιδιών, σαν γενικό κοινωνικό θέμα. Σήμερα θέλω να μιλήσω για το θάνατο κι ελπίζω να το εγκρίνεις, να το δημοσιεύσεις.
Γιατί είναι η ανάλυση της ζωής του ανθρώπου που πρέπει να μετρήσουμε και να λογαριάσουμε. Ο χαμός πονάει, αλλά ο βίος και η πολιτεία του καθενός είναι που πρέπει να υπολογίσουμε. Και το πώς θα τον τιμήσουμε, το πένθος.
Η παράδοση μας λέει, από την αρχαιότητα ήταν ιερό καθήκον ο σεβασμός και η τιμή των νεκρών. Και η δική μας παράδοση, αυτή η βρυσομάνα της λαΊκής ψυχής, δεν αποχωρίζεται τα ήθη κι έθιμα τα σχετικά με το θάνατο, όσο κι αν οι καιροί έχουν χαλαρώσει κάποια έθιμα.
Και μέσα εκεί, μέσα στο πένθος, βλέπει ο παρατηρητής την ομορφιά της λαϊκής ψυχής. Που ζει, φιλιώνει με το θάνατο, με την ιδέα του θανάτου. Δεν τον φοβάται το νεκρό, δεν τον απορρίπτει, τον τραγουδάει, τον μοιρολογάει, τον επισκέπτεται σαν φίλο, σαν να μην έφυγε ποτέ.
Είναι καλό να τα βλέπουμε έτσι από τη δική μας παράδοση, να κατανοούμε τη ουσία, πέρα από ξένες επιδράσεις και μοντερνισμούς που επιβάλλουν απλότητα και τυπικότητα.
Όχι πως πρέπει να κάνουμε το πένθος μας θεατρική παράσταση, αλλά το να τιμήσουμε και να πενθήσουμε τον αγαπημένο μας νεκρό, νομίζω είναι ανώτερο καθήκον και γνώρισμα πολιτισμού.
Κι ο Παλαμάς είπε… τότε πεθαίνουν οι νεκροί, όταν τους λησμονούμε…
Γιώργο, ο άνθρωπος που κηδεύεται σήμερα ήταν συνοδοιπόρος κι αδερφός. Ζήσαμε μαζί εξήντα χρόνια, περπατήσαμε μαζί και στις δυσκολίες των πρώτων χρόνων και στις χαρές της σταθεροποιημένης πια ζωής. Ζήσαμε και μαζί και τα παιδιά δεν είναι τ’ ανήψια που ήρθαν επίσκεψη και τους έδωσα καλούδια. Τα έζησα. Και τα κανάκεψα και τα μάλωσα, και τους έκανα χατήρια και τους παραστάθηκα. Γι αυτό σου λέω αδερφός και πονάει. Αλλά είναι και ο χαρακτήρας, οι αρετές του που τον ξεχωρίζουν στην μνήμη, την καλή τη μνήμη. Αυτή που έχει αξία πολύ περισσότερο από την αόριστη “αιωνία’”.
Και ξέρεις κάτι; Θα σηκώσουν το φέρετρο τρεις γιοι και τρεις εγγονοί! Τι σου λέει αυτό; Θυμίζει εκείνη την ιστορία του ολυμπιονίκη Διαγόρα! Την ξέρεις νομίζω. Δυο γιοι του, στεφανώθηκαν ολυμπιονίκες και πήγαν τα στεφάνια τους στον πατέρα.Τον πήραν στους ώμους τους και γύριζαν στο Στάδιο να δώσουν την τιμή στον πατέρα. Κι ο κόσμος φώναζε… απόθανε, απόθανε, Διαγόρα, ποια δόξα εσύ ωραιότερη θα επιθυμήσεις πια;
Κι ο δικός μας, Γιώργο μου, μια ζωή προσφορά κι αγάπη θα φύγει με την στοργή και φροντίδα των παιδιών του.
ΧΩΡΙΣ ΕΛΠΙΔΑ
Κι η ξενιτιά είναι βαριά,/μα έχει την ελπίδα.
Αλλ΄ο καημός του Χάροντα! / Καί γέφυρες γκρεμίζει
κι ελπίδες και μηνύματα / και κλείνει όλες τις πόρτες
Και κλείνουν κι οι ορίζοντες / κι εξουσιάζει ο πόνος!
Προσωπικός, σιωπηλός / και ακατάλυτος.
Είναι ωραίο να το λες, / το “όλοι εκεί θα πάμε”.
Μα όταν φύγει ο “δικός” / δικός σου είναι ο πόνος.
Το ξέρερις θα ΄ρθει η ζωή, / θα σου χαμογελάσει.
Μα θα΄ναι δίπλα κι ο καημός /και θα σε συντροφεύει!
Αγαπημένη μια σκιά / ως τη στερνή την ώρα!
Γρηγόρης
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Συλλυπητήρια, Γρηγόρη, για την απώλειά σου και νάσαι καλά να τον θυμάσαι, όπως λέει ο Παλαμάς. Α φιλοσοφήσουμε, λοιπόν, σήμερα το θέμα τού θανάτου που δεν το θεωρώ μακάβριο, επειδή παραδόξως είναι ένα σημαντικό κομμάτι τής ζωής, αφού από τη στιγμή που γεννιόμαστε το τέλος της είναι μονόδρομος. Παρόλο που είναι ένα αναπόφευκτο γεγονός τής ζωής, ο άνθρωπος δεν μπορεί να συμβιβαστεί με τον θάνατο επειδή φοβάται το άγνωστο, την κατάληξή του όταν εγκαταλείψει τα εγκόσμια. Η θρησκεία δίνει παρηογοριά με την υπόσχεση τού Παραδείσου, αλλά βάζει και την Κόλαση στη ζυγαριά επειδή ο φόβος φυλάει τα έρμα.
Κάποτε ρώτησαν την Ρόουζ Κένεντι όταν δολοφονήθηκε ο γιος της Ρόμπερτ: “Γιατί κα Κένεντι δεν χύσατε ούτε ένα δάκρυ, όταν πέθαναν τρεις λεβέντες γιοί σας;” και εκείνη απάντησε: “Επρεπε να κλάψω επειδή βρίσκονται κοντά στο Θεό;”
Γίνεται, όμως, να μην κλάψεις όταν χάσεις ένα πρόσωπο αγαπημένο; Χθες είδα τον Γκοφ Ουίτλαμ να μιλάει στην τελευταία του συνέντευξη στο SBS και τα μάτια του βούρκωσαν όταν αναφέρθηκε στους γονείς του και την σύζυγό του. Η μάνα μου κόντευε τα 90 όταν πέθανε και μού είπε να μην κλάψω όταν πεθάνει, επειδή βαρέθηκε να ζει, αλλά γίνεται να μην κλάψεις τη μάνα σου;
Εγώ, πάντως, φίλε μου, βλέπω τον θάνατο σαν μια περιπέτεια στο άγνωστο. Αν δεν υπάρχει τίποτε, δεν θα καταλάβω τίποτε και αν υπάρχει θα… πετώ από τη χαρά μου που πέθανα και το εξακρίβωσα!
Λυπηρό είναι όταν πεθαίνουν παιδιά πριν καλά καλά ζήσουν και άνθρωποι νέοι πριν χαρούν τους καρπούς των κόπων τους. Ανθρωποι που δούλεψαν σκληρά για να φτιάξουν οικογένεια και μια περιουσία, να μεγαλώσουν τα παιδιά τους και να τα σπουδάσουν, αλλά κόβεται πρόωρα το νήμα τής ζωής τους πριν προλάβουν ν’ απολαύσουν μερικά χρόνια ξένοιαστης ζωής.
Να σού πω την αλήθεια, λυπάμαι πολύ και αυτούς που μένουν πίσω σε κάποιες περιπτώσεις, ειδικά τους γονείς και τα ορφανά παιδάκια, γιατί είναι φριχτό να χάσεις το παιδί σου ή να μεγαλώσεις χωρίς πατέρα/μάνα.
Αλλά ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις, η ζωή είναι όμορφη -όπως λες- και στην τρίτη ηλικία, όταν έχουμε την υγεία μας, όμως όσο πιο πολλά χρόνια ζούμε, τόσο περισσότερα άτομα αγαπημένα θα θρηνούμε, επειδή αυτή είναι η ζωή, χωρίς κανόνες για το τέλος του καθενός μας. Εκείνο που έχει σημασία είναι αυτό που διάβασα κάπου:
Χόρευε- σαν να μη σε βλέπει κανείς.
Τραγούδα- σαν να μη σε ακούει κανείς.
Αγάπησε- σαν να μη σε πόνεσε ποτέ κανείς.
Ζήσε σαν να μην έχεις προβλήματα.
Εχεις μόνο μια ζωή, ζήσε την όπως θέλεις!
Γυμνοί ερχόμαστε στη ζωή και γυμνοί φεύγουμε, αγαπητέ Γρηγόρη, το μόνο που αφήνουμε πίσω μας δεν είναι τα χρήματα και οι περιουσίες, αλλά τα έργα μας για τα οποία θα μάς θυμούνται, τις καλωσύνες μας, την εντιμότητα και την αξιοπρέπειά μας. Αυτά μετρούν και αυτά θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο…
Νάσαι καλά φίλε, κουράγιο για σήμερα και πάντα…
First published | Kosmos newspaper 051114
Φωτογραφία από Helga Kattinger από το Pixabay & Φωτογραφία από Thanks for your Like • donations welcome από το Pixabay