Ο παππούς κρατούσε ημερολόγιο το 1935-36. Κάποιες από τις σελίδες έχουν κοπεί. Στο ημερολόγιο, μεταξύ άλλων, είχε καταγράψει τα ονόματα των συμμαθητών του στο Ιεροδιδασκαλείο Κρήτης. Δίπλα στα ονόματα αναφέρει τις διευθύνσεις και τον τόπο καταγωγής των συμμαθητών. Υπάρχουν και δυο φωτογραφίες με τους μαθητές ανάμεσα στους ιερείς και τους δασκάλους. Όλοι φοράνε πηλήκιο με το σήμα της σχολής. Δεκαετία του ’30.
Στις σελίδες του ημερολογίου υπάρχει μια καταγραφή χωρίς άλλες διευκρινήσεις: Mrs Sophia Nicholson, Alpine Gate, Batlow, NSW, Australia. Το email που έλαβα την περασμένη Πέμπτη από την φίλη μου στην Ελλάδα έγραφε: “Ο παππούς μου έχει την παραπάνω καταγραφή στο ημερολόγιο του, χωρίς κανένα άλλο στοιχείο. Άραγε θα μπορούσαμε να βρούμε κάτι”. Αρχίσαμε δειλά δειλά να ψάχνουμε το αρχειακό υλικό στις ψηφιακές βιβλιοθήκες και τα αρχεία. Κατάλογοι επιβατών πλοίων, ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεων, γάμων και θανάτων, απογραφικά δελτία, έγγραφα της στρατολογίας, ανακοινώσεις συλλόγων, συμβολαιογραφικές πράξεις, παλιές εφημερίδες… Σιγά σιγά το κουβάρι άρχισε να ξετυλίγεται.
Μέσα στις προηγούμενες μέρες ανταλλάξαμε δεκάδες email με την εγγονή του Αντώνη Θεοδωράκη στην Ελλάδα. Το πρόσωπο της Σοφίας Νίκολσον άρχισε να σχηματίζεται, η ιστορία της να βγαίνει στην επιφάνεια, ένας ολόκληρος κόσμος να αποκτά υπόσταση. Σήμερα που γράφω αυτή τη σύντομη περίληψη των αρχικών ερευνών, το αίνιγμα που παραμένει άλυτο είναι το πατρικό όνομα της Σοφίας. Αποφάσισα να μοιραστώ τα στοιχεία που συλλέξαμε μαζί σας, με την ελπίδα ότι χάρη στη βοήθεια σας θα βρούμε, όχι μόνο την άκρη του νήματος, αλλά κάτι παραπάνω…
Δεν γνωρίζουμε πως έφτασε ο Ευάγγελος Νικολιδάκης στην Αυστραλία, ούτε πως βρέθηκε στην Κουματάντρα (Coomatundra). H μικρή αυτή πόλη που σήμερα έχει περίπου 6,000 κατοίκους βρίσκεται στην περιοχή της Ριβερίνα (Riverina) και είναι γνωστή για δυο λόγους κυρίως. Είναι η πόλη στην οποία γεννήθηκε ο θρύλος του κρίκετ, Σερ Ντόναλντ Μπράντμαν και η πόλη που βρισκόταν το Cootamundra Domestic Training Home for Aboriginal Girls από το 1911 ως το 1968.
Ο Ευάγγελος Νικολιδάκης (Angelo Nicholidakis) θα παντρευτεί το 1919 την Amy D. Hansen. To Ληξιαρχείο της ΝΝΟ επιβεβαιώνει το γεγονός. Το όνομα Angelo Nicholidakis το συναντάμε και στους εκλογικούς καταλόγους του 1903-1980. Από το πιστοποιητικό θανάτου του το 1942 μαθαίνουμε ότι το όνομα του πατέρα του ήταν Μιχάλης (Michael) και της μητέρας του Παγώνα (Pogone). Συγκρατήστε το όνομα της μητέρας γιατί θα το ξαναδούμε παρακάτω. H αναγγελία του θανάτου του Ευάγγελου θα γίνει στην εφημερίδα Coomatundra Herald στις 16 Φεβρουαρίου του 1942. Στην ίδια καταχώρηση μαθαίνουμε ότι την τελευταία του διαθήκη την έκανε στις 10 Μαρτίου του 1941 και ότι εκτελεστές της διαθήκης είναι η σύζυγος του, Amy Dorothy Beatrice Nicholidakis και ο Michel Nicholidakis, υπάλληλος καταστήματος. Γνωρίζουμε λοιπόν τώρα με σιγουριά ότι η Amy D. του Ληξιαρχείου, είναι η Amy Dorothy. Αλλά υπάρχει μία ακόμη πλούσια πηγή πληροφοριών, η νεκρολογία του Angelo (Coomatundra Herald), στις 11 Φεβρουαρίου 1942, μία μέρα μετά το θάνατο του (10 Φεβρουαρίου 1942, στις 9:30 το βράδυ, στο District Hospital και αφού ήταν ασθενής για τρεις μήνες). Εδώ μαθαίνουμε ότι γεννήθηκε στην Κρήτη, έφτασε στο Σίδνεϊ το 1912 και μετακινήθηκε στην Κουταμάντρα το 1916. Αρχικά είχε ένα μαγαζάκι στην οδό Πάρκερ (Parker) και στη συνέχεια αγόρασε δικό του οίκημα και έφτιαξε την επιχείρηση Silver Star Cafe την οποία διατήρησε για χρόνια. Αγόρασε επίσης αρκετά από τα όμορα κτίσματα, επί της οδού Πάρκερ. Μέλη της οικογένειας του ήταν εκτός από τη σύζυγο, η Olga (Mrs. Auldred, Sydney), η Marie (Mrs. N. Theodore), Cootamundra, ο Nich (Cootamundra), και η Theodora (Cootamundra). Οι γονείς του είχαν πεθάνει στο Ρέθυμνο της Κρήτης (η μητέρα του μόλις εφτά χρόνια πριν). Η κηδεία έγινε στον αγγλικανικό ναό της Κουταμάντρα από ορθόδοξο ιερέα που είχε πάει από το Σίδνεϊ.
Σε μια άλλη καταχώρηση, στην ίδια εφημερίδα λίγα χρόνια πριν, με ημερομηνία 28 Αυγούστου 1935, πληροφορούμαστε ότι ο Αngelo Nicholidakis και ο Demetrios Nicholidakis αποφασίζουν κοινή συναινέσει τη διάλυση του συνεταιρισμού με την επωνυμία Nicholson Bros. Τις οφειλές αναλαμβάνει ο Angelo, ενώ η επιχείρηση συνεχίζει τη λειτουργία της, στο ίδιο μέρος, την οδό Wallendoon, στην Κουταμάντρα. Τώρα έχουμε βάσιμους λόγους να πιστεύουμε ότι οι δύο Νικολιδάκηδες έχουν κάνει το επίθετο τους Νίκολσον (Nicholson). Πιο κάτω θα δούμε ότι ο ένας από αυτούς, κατοικεί και εργάζεται στο Μπάτλοου (Batlow). Πότε έφτασε ο Δημήτρης (Demetrios, Demetrious, Dimitrios, Jim και James, στις διάφορες εμφανίσεις σε έγγραφα και δημοσιεύματα, όπως θα δούμε παρακάτω), στην Αυστραλία δεν το γνωρίζουμε. Πάντως σίγουρα πριν το 1930, καθώς από ένα δημοσίευμα της The Albury Banner and Wodonga Express, στις 6 Ιουνίου 1930, πληροφορούμαστε ότι ο κ. Jim Nicholson της Nicholson Bros θα ταξιδέψει στην Ευρώπη και θα λείψει για διάστημα ενός έτους.
Αναζητώντας τα ίχνη της Sophia Nicholson, οδηγηθήκαμε στις μικρές επαρχιακές πόλεις και τα χωριά της Νότιας Νέας Ουαλίας. Επικεντρωθήκαμε στις περιοχές εκείνες όπου εγκαταστάθηκαν, έκαναν οικογένεια και εργάστηκαν αρκετοί από τους πρώτους Έλληνες μετανάστες που κατέφτασαν στην Αυστραλία στις αρχές του 20ου αιώνα. Wagga Wagga, Tumut, Adelong, Tumbarumba, Cootamundra, Batlow: Τόποι όπου άνθισαν ελληνικές επιχειρήσεις. Εδώ τη θέση του καθεδρικού ναού, μια ίσως υπερβολική αναλογία για την περίπτωση αυτή, θα πάρει το Café ή το milk Bar. Γύρω από την καθημερινή του δραστηριότητα, εφτά ημέρες την εβδομάδα, από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου, θα αναπτυχθεί η οικογενειακή, κοινωνική και επιχειρηματική ζωή των Ελλήνων μεταναστών. Αγνοώ αν μπορεί να υποστηριχτεί τεκμηριωμένα, αλλά πιθανότατα δεν υπάρχει πόλη ή χωριό στην ενδοχώρα της Νέας Νότιας Ουαλίας που να μην έχει τουλάχιστον μια επιχείρηση με ιδιοκτήτη ελληνικής καταγωγής.
Συνοψίζοντας, με βάση τα ευρήματα της έρευνας, γνωρίζουμε ότι ο Ευάγγελος Νικολιδάκης μετανάστευσε στην Αυστραλίας από την Κρήτη το 1912, έζησε στην Κουταμάντρα, παντρεύτηκε την Amy Hansen, έκανε το επίθετο του Νίκολσον, συνεταιρίστηκε με τον Δημήτριο Νικολιδάκη μέχρι το 1935 και πέθανε το 1942. Από το έγγραφο που επιβεβαιώνει την διάλυση της κοινής επιχείρησης των δύο Νικολιδάκηδων πληροφορηθήκαμε το όνομα του δεύτερου εταίρου. Ο Δημήτρης Νικολιδάκης που έγινε James και Jim εμφανίζεται σε πλήθος καταχωρήσεων των εφημερίδων της εποχής. Εδώ λύθηκε και ο γρίφος της διεύθυνσης που είχε καταγράψει στο ημερολόγιο που κρατούσε ο Αντώνης Θεοδωράκης στην Κρήτη, την περίοδο 1934-35 (και όχι ’35-’36 όπως λανθασμένα ανέφερα την προηγούμενη Τρίτη). Δεν μπορέσαμε να εντοπίσουμε καμία αναφορά στο “Alpine Gate”. Δεν υπάρχει δρόμος με αυτό το όνομα στο Μπάτλοου ή τις γύρω περιοχές. Γνωρίζοντας ότι μαζί με τον Ευάγγελο (Angelo) ήταν συνιδιοκτήτης του Silver Star Café, στην Κουταμάντρα, ψάξαμε αυτή τη φορά αν υπήρχε κάποια επιχείρηση στο όνομα του Δημήτρη, αυτή τη φορά στο Μπάτλοου. Το Alpine Gate θα μπορούσε βέβαια να ήταν το όνομα της κατοικίας του καθώς σε αρκετά μικρά χωριά της περιόδου τα σπίτια δεν είχαν αριθμούς. Το μυστήριο λύθηκε όταν βρήκαμε την πρώτη διαφημιστική καταχώρηση σε εφημερίδα της εποχής όπου ανέφερε «τα πλούσια γεύματα που προσέφερε στους πελάτες του το Alpine Café”, επί της οδού Pioneer, ιδιοκτησίας James Nicholidaki. Ένα λάθος κατά την αντιγραφή της διεύθυνσης από τον Αντώνη Θεοδωράκη μας είχε αρχικά παραπλανήσει, αλλά τώρα βρισκόμασταν στο σωστό δρόμο. Η οπτική σύγκριση των δύο λέξεων, “Gate” και “Café”, εκ των υστέρων, επιβεβαίωσε το προφανές.
Οδός Πάιονιρ, Μπάτλοου, 1930. Πιθανότατα τυχαία, αλλά ποιος μπορεί να το γνωρίζει με σιγουριά, ο Έλληνας πιονέρος, θα επιλέξει ένα δρόμο με συμβολικό όνομα για να δημιουργήσει οικογένεια και να στήσει την επιχείρηση του. Αν τα στοιχεία στην καταχώρηση της Sydney Morning Herald, στις 26 Σεπτεμβρίου 1929 είναι σωστά, ο Δημήτρης έφτασε στην Αυστραλία το 1919, εφτά χρόνια μετά την άφιξη του Ευάγγελου.
Το 1929 ο Νικολιδάκης βρίσκεται ήδη δέκα χρόνια στην Αυστραλία και κάνει αίτηση για να πάρει την υπηκοότητα. Δεν έχει πάει ακόμη στο Μπάτλοου, καθώς στην Sydney Morning Herald αναφέρεται ότι κατοικεί στην οδό Wallendoon, στην Κουταμάντρα. Εκεί δηλαδή που βρίσκεται και το Silver Star Café του Angelo.
Ένα χρόνο αργότερα, στις 6 Ιουνίου 1930, η εφημερίδα The Albury Banner and Wodonga Express, μας πληροφορεί ότι ο κ. Jim Nicholson της Nicholson Bros θα ταξιδέψει στην Ευρώπη και θα λείψει για διάστημα ενός έτους. Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα και περνάμε στην περιοχή των υποθέσεων. Η εφημερίδα δεν αναφέρει που κατοικεί ο Δημήτρης. Πιθανότατα όμως κατοικεί ακόμη στην Κουταμάντρα. Καθώς δεν υπάρχει καμία αναφορά στο Ληξιαρχείο Γεννήσεων, Γάμων και Θανάτων της Νέας Νότιας Ουαλίας, αλλά ούτε και σε εκείνο της Βικτόριας, για την Σοφία Νίκολσον, μπορούμε να υποθέσουμε ότι είτε ταξιδεύει για να πάει να φέρει την γυναίκα του στην Αυστραλία, είτε για να παντρευτεί στο νησί του και να επιστρέψει έγγαμος. Η πρώτη περίπτωση μοιάζει κάπως απίθανη, καθώς όπως είδαμε έφτασε στην Αυστραλία το 1919 και δεν έχουμε κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι τα έντεκα αυτά χρόνια επισκέφτηκε ξανά την Ελλάδα. Βέβαια, όχι μόνο την εποχή εκείνη αλλά και μετά τον πόλεμο γνωρίζουμε περιπτώσεις που το διάστημα μέχρι την οικογενειακή επανένωση διήρκεσε πολλά χρόνια. Θεωρώ λοιπόν περισσότερο πιθανή την δεύτερη εκδοχή.
Η πρώτη επίσημη αναφορά για την ύπαρξη της Σοφίας εντοπίζεται στους αυστραλιανούς εκλογικούς καταλόγους των χρόνων 1936, 1937 και 1943 (Electoral Rolls 1903-1980, Census and Voters Lists). Αν είναι η Σοφία που ψάχνουμε τότε είμαστε μπροστά σε έναν ακόμη γρίφο καθώς ως διεύθυνση κατοικίας της αναγράφεται όχι η οδός Πάιονιρ, στο Μπάτλοου, αλλά η οδός Wallendoon, στην Κουταμάντρα. [Και στις τρεις αναφορές έχουμε την ίδια διεύθυνση κατοικίας και το ίδιο επάγγελμα (οικιακά)]. Να υπάρχει άραγε και δεύτερη Σοφία Νίκολσον στην Κουταμάντρα που δεν είναι μέλος της οικογένειας του Angelo; (Γνωρίζουμε τα ονόματα των μελών της οικογένειας του και δεν υπάρχει Σοφία). Θα συνεχίζαμε να έχουμε αμφιβολίες αν δεν είχαμε βρει περισσότερα στοιχεία στην διαθήκη του Δημήτρη Νικολιδάκη…
Σοφία. Σοφία Νικολιδάκη. Σοφία Νίκολσον. Το ταξίδι ξεκίνησε από το Ρέθυμνο της Κρήτης. Το 1929, ο Δημήτρης Νικολιδάκης θα επιστρέψει, πιθανότατα για πρώτη φορά, στην πατρίδα του. Το ταξίδι του θα διαρκέσει περιπου ένα χρόνο. Θα γνωρίσει τη Σοφία και θα την παντρευτεί με προξενιό. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα τα αισθήματα της νεαρής κοπέλας που ήταν δεκαεπτά χρόνια μικρότερη από τον ελληνοαυστραλό γαμπρό. Ακολουθεί το ταξίδι στην Αυστραλία. Στο πλοίο η Σοφία θα μείνει έγκυος και το 1931, σε μια μικρή επαρχιακή πόλη της Νέας Νότιας Ουαλίας θα γεννήσει την πρώτη της κόρη την Αλκυόνη. Θα ακολουθήσει η γέννηση άλλων εφτά παιδιών. Έξι κορίτσια και ένα αγόρι που θα πεθάνει από μηνιγγίτιδα στην ηλικία των τεσσάρων ετών. Η τελευταία κόρη του Δημήτρη και της Σοφίας θα γεννηθεί λίγο μετά το θάνατο του πατέρα. Η οικογένεια διατηρεί το Alpine Cafe στο Μπάτλοου. Είναι το μοναδικό ελληνικό κατάστημα ενώ για πολλά χρόνια δεν υπάρχει άλλη ελληνική οικογένεια στην μικρή πόλη.
Παρά τις προσπάθειες που κάναμε σκαλίζοντας πάσης φύσεως αρχεία και παλιές εφημερίδες δεν είχαμε καταφέρει μέχρι την περασμένη εβδομάδα να εντοπίσουμε το πατρώνυμο της Σοφίας. Ένα τηλεφώνημα αναγνώστη βοήθησε έτσι ώστε η έρευνα να πάρει άλλη τροπή και να συμπληρωθεί με ακόμη περισσότερες ψηφίδες. Ο αναγνώστης που είχε διαβάσει τη στήλη της περασμένης και προπερασμένης Τρίτης ήταν ο πρόεδρος των Ζακυνθινών στο Σίδνεϊ, κ. Δημήτρης (Τζιμ) Γκούσκος. Ο κ. Γκούσκος γνώριζε μία από τις κόρες της Σοφίας και ήρθε σε επαφή με το σύζυγο της, τον κ. Δημήτρη Ζαχαρίου. Να σημειώσω εδώ ότι και εγώ και η εφημερίδα “ο Κόσμος”, ευχαριστούμε θερμά τον κ. Γκούσκο για την βοήθεια του. Χωρίς αυτήν δεν θα είχαμε εντοπίσει τους απογόνους της Σοφίας.
Το αρχικό τηλεφώνημα του κ. Γκούσκου και η σύντομη συνομιλία με τον κ. Δημήτρη Ζαχαρίου οδήγησε σε δεύτερο τηλεφώνημα, αυτή τη φορά από την Μαρίνα Νικολιδάκη, την πέμπτη κατά σειρά κόρη του Δημήτρη και της Σοφίας. Το περασμένο Σάββατο το πρωί συναντηθήκαμε στο σπίτι της και άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι της ιστορίας μιας οικογένειας και κάτι περισσότερο. Η πρώτη αυτή συνάντηση είχε διάρκεια τριών ωρών, ενώ σύντομα θα ακολουθήσει και δεύτερη καθώς όλες οι αδελφές βρίσκονται εν ζωή και κατοικούν στο Σίδνεϊ (Με εξαίρεση την Παγώνα (Πόπη) που έχασε την ζωή της σε τροχαίο ατύχημα όσο ακόμη η οικογένεια κατοικούσε στο Μπάτλοου και στην οποία θα αναφερθούμε στη συνέχεια). Καθώς η Σοφία απέκτησε “πρόσωπο” μέσα από τις φωτογραφίες και τις αφηγήσεις της Μαρίνας Νικολιδάκη και έχοντας πια γνωρίσει “το πιο τίμιο, τη μορφή της”, συνειδητοποίησα ότι προσεγγίζαμε μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις στην ιστορία της προπολεμικής μετανάστευσης και παράλληλα άρχιζε και μια πιο προσωπική εμπλοκή με την ιστορία της Σοφίας.
Εδώ θα πρέπει αν αναφέρω ότι ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας είχε ήδη καταγραφεί από τον Leonard Janiszewski και την Effy Alexakis. (Παρά την τριετή πλέον “θητεία” μου στον παροικιακό τύπο, δυστυχώς δεν έχω καταφέρει να γνωρίσω ακόμη αυτούς τους δύο ανθρώπους που η ποιότητα της δουλειάς τους και η προσφορά τους στην καταγραφή της ιστορίας των Ελλήνων της Αυστραλίας είναι εκπληκτική). Η Μαρίνα Νικολιδάκη είχε στην κατοχή της μια πλήρη περιγραφή του οικογενειακού δέντρου της οικογένειας στην Αυστραλία από τον Leonard Janiszewski και την Effy Alexaki, των δραστηριοτήτων των μελών της οικογένειας και βιογραφικά σημειώματα, πλούσια σε πολύτιμες λεπτομέρειες για όλα τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας των Νικολιδάκηδων στην Αυστραλία.
Η Σοφία είχε γεννηθεί στις 17 Ιανουαρίου 1908, στο Άνω Βαλσαμόνερο της επαρχίας Ρεθύμνου (σήμερα δήμος Νικηφόρου Φωκά), στην Κρήτη. Ήταν κόρη του Μανούσου Χιονιά και της Αλεξάνδρας Μανουσέλη. Θα μεγαλώσει στο μικρό αυτό χωριό της Κρήτης και το 1929 ή 1930, θα παντρευτεί τον Δημήτρη Νικολιδάκη και θα μεταναστεύσει στην Αυστραλία. Από το 1930 έως και τον θάνατο της, στις 7 Ιανουαρίου 1984, θα ξαναδεί τον τόπο της μια και μοναδική φορά στο ταξίδι που θα κάνει στην Κρήτη το 1983, λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή. Στην Αυστραλία αρχικά θα κατοικήσει στην Κουταμάντρα όπου ζει και ο αδελφός του συζύγου της Ευάγγελος. Όπως είχαμε γράψει τα δύο αδέλφια ήταν συνεταίροι και ιδιοκτήτες του Silver Star Cafe μέχρι το 1935. Υπενθυμίζουμε ότι ο μεγαλύτερος αδελφός ήταν ήδη παντρεμένος με την Δανέζα Amy Hansen (εδώ να σημειώσω μια σύμπτωση, γιατί πιθανότατα δεν είναι τίποτα περισσότερο από σύμπτωση αλλά θα άξιζε να διερευνηθεί. Είναι ο δεύτερος Έλληνας, προπολεμικός μετανάστης, που “συναντώ” και είναι παντρεμένος με Αυστραλέζα Δανέζικης καταγωγής. Ο πρώτος ήταν ο εκδότης του Πανελλήνιου Κήρυκα και πατέρας του Νέστορα Γρίβα, o Άλεξ Γρίβας).
Τι να είχε ακούσει άραγε για την Αυστραλία η Σοφία Χιονιά όταν της είπαν οι γονείς της πως ένας Έλληνας που ζει στην μακρινή ήπειρο ζητάει να την παντρευτεί; Δεν θα μάθουμε ποτέ πως κανονίστηκε ο γάμος ούτε τι σκέφτηκε η Σοφία υπακούοντας στην επιθυμία του πατέρα της. Στις μεταπολεμικές φωτογραφίες μπορείς να διακρίνεις μια γυναίκα αποφασιστική και χειραφετημένη. Το κοριτσάκι από το Άνω Βαρσαμόνερο που ακολούθησε τον κατά δεκαεπτά χρόνια μεγαλύτερο σύζυγο θα φέρει στον κόσμο εφτά παιδιά, θα χάσει τα δύο και τον άντρα της και θα μεγαλώσει τα υπόλοιπα πέντε στην επαρχιακή Νέα Νότια Ουαλία δουλεύοντας σκληρά στην οικογενειακή επιχείρηση. Πόσο γρήγορα προσαρμόστηκε στη νέα χώρα, πως έμαθε τη γλώσσα, η Σοφία; Είχε άραγε επικοινωνία με τους δικούς της και πόσο συχνά;
Σύμφωνα με τη μαρτυρία της κόρης της Μαρίνας Ζαχαρίου, η Σοφία Νικολιδάκη (Χιονιά) δεν θα επισκεφτεί την Κρήτη και τα μέρη που μεγάλωσε παρά μόλις ένα χρόνο πριν το θάνατο της. Η Μαρίνα δεν θυμάται την μητέρα της να αναφέρεται συχνά στο παρελθόν της, αλλά και μετά το ταξίδι δεν φάνηκε ιδιαίτερα πρόθυμη να μοιραστεί σκέψεις και συναισθήματα με τα παιδιά της. Ήταν ο δικός της κόσμος και την ίδια στιγμή ο κόσμος που την είχε εγκαταλείψει. Ίσως όμως και να μην ήταν έτσι ακριβώς τα πράγματα.
Από τα έγγραφα προκύπτει ότι το 1946 (δύο χρόνια μετά το θάνατο του συζύγου της), η Σοφία έκανε μια προσπάθεια για να φέρει την αδελφή της στην Αυστραλία. Στην αίτηση που θα καταθέσει στην Καμπέρα (application for admission of relative or friend to Australia) ζητάει άδεια εισόδου στην Αυστραλία για την αδελφή της Ελένη που τότε ήταν 27 ετών. Στην ίδια αίτηση αναφέρει ότι η Ελένη Χιονιά θα εργαστεί ως βοηθός στο κατάστημα ή ως οικιακή βοηθός. Τι προέκυψε και η αδελφή της δεν ταξίδεψε τελικά για την Αυστραλία, επίσης δεν το γνωρίζουμε. Η δυνατότητα ανανέωσης του δεσμού με την οικογένεια της είχε χαθεί. Άγνωστο είναι επίσης πόσο στενούς δεσμούς διατήρησε με την οικογένεια του άνδρα της. Αν και τα τρία από τα τέσσερα αδέλφια είχαν μεταναστεύσει στην Αυστραλία και πριν η χώρα συνέλθει από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ξαναβρεί τον βηματισμό της, οι τρεις μετανάστες γίοι είχαν φύγει από τη ζωή. Οι δύο, αφήνοντας πίσω τους πολυμελείς οικογένειες.
Ο τρίτος, ο Ζαχαρίας Νικολιδάκης (γενήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 1898, στα Μετόχια, ένα χωριό που βρίσκεται στο νομό Ρεθύμνου, στην Κρήτη) έφυγε από τη ζωή με τρόπο βίαιο. Ο Ζαχαρίας ήταν ιδιοκτήτης του Station Café, επί της οδού Ελίζαμπεθ, στο Σίδνεϊ. Εκεί μέσα δολοφονήθηκε από άγνωστο θύτη (ο δολοφόνος δεν βρέθηκε ποτέ), στις 21 Οκτωβρίου 1934. Ένας ακόμη αδελφός, ο Θεόδωρος, δοκίμασε την τύχη του στην Αυστραλία, αλλά τελικά επέστρεψε στην Κρήτη.
Καθώς μεγάλωσα και έζησα τα περισσότερα χρόνια της ζωής μου στο Ρέθυμνο, η αναζήτηση της Σοφίας, απόκτησε σιγά-σιγά ένα πιο προσωπικό χαρακτήρα. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η γνωριμία μου με την κόρη της, την Μαρίνα. Η συνάντηση μας πριν από μερικές εβδομάδες ξεκίνησε τυπικά, διερευνητικά. “Ποιος να είναι άραγε αυτός που σκαλίζει το οικογενειακό μου παρελθόν και γιατί;”, θα σκέφτηκε η Μαρίνα. Αλλά κι εγώ, προσηλωμένος στα στοιχεία και τις απρόσωπες περιγραφές των εγγράφων δεν μπορούσα να υποψιαστώ τη συνέχεια. Πίστευα ότι η πρώτη αυτή συνάντηση δεν θα διαρκέσει πάνω από μια ώρα. Έφυγα μετά από τέσσερις σχεδόν ώρες από το σπίτι της Μαρίνας φορτωμένος με παλιές φωτογραφίες και διηγήσεις. Στην έξοδο αγκαλιαστήκαμε σαν να γνωριζόμασταν από χρόνια. Σαν να είχαν συναντηθεί δυο συγγενείς που ο ένας δεν γνώριζε μέχρι εκείνη την ημέρα την ύπαρξη του άλλου. Συνάντησα τόσους και τόσους ανθρώπους όλα αυτά τα χρόνια που εργάζομαι για τις παροικιακές εφημερίδες. Αρκετοί από αυτούς μου έδωσαν την εντύπωση ότι έφτασαν χθες στην Αυστραλία ενώ έχουν ζήσει εδώ για πάνω από πενήντα χρόνια. Η Μαρίνα δεν μιλάει ελληνικά. Μεγάλωσε όπως όλες οι κοπέλες στην Αυστραλία κατά τη διάρκεια του πολέμου και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Επισκέφτηκε την Κρήτη μεγάλη σε ηλικία. Κι όμως αν με ρωτήσει κάποιος κι επιμείνει να του περιγράψω με μια λέξη τη Μαρίνα, δεν θα διστάσω: Κρητικιά. Σε κάθε άλλη περίπτωση θα μειδιούσα ειρωνικά με μια τέτοια στερεοτυπική και γενικόλογη περιγραφή. Κι όμως, κάτω από την επιφάνεια, το επίχρισμα της γλώσσας, της ανατροφής, του περιβάλλοντος, υπήρχε κάτι άρρητο, κάτι σαν ένα μυστικό σημάδι σε χαιρετισμό συνωμοτών που σήμαινε πως τούτοι οι δύο άνθρωποι που σήμερα συναντιούνται για πρώτη φορά έχουν κάτι κοινό που τους ενώνει. Μπορεί και να κάνω λάθος. Μπορεί ο υποκειμενισμός του συναισθήματος να με οδηγεί σε λάθος μονοπάτια. Ίσως πάλι να αποκαλύπτει κάτι από το ίχνος που άφησε η Σοφία.
Μια χειραψία, ένας εναγκαλισμός με την απόγονο της που περιείχε κάτι που δεν γίνεται να καταγραφεί σε κάποιο έγγραφο, να περισωθεί σε κάποια διήγηση, να αποτυπωθεί σε κάποια παλιά φωτογραφία. Μια από εκείνες τις στιγμές που έχουμε υπάρξει και “που κανείς δεν θα βρει μέσα στις νεκρολογίες μας / Μήτε σε θύμησες από την ελεητικήν αράχνη σκεπασμένες / Ή κάτω από σφραγίδες που έσπασε ο στεγνός δικηγόρος / Στις άδειες κάμαρες μας” (Τ.Σ. Έλιοτ, H Έρημη Χώρα, Τι είπε ο κεραυνός, μετ. Γιώργος Σεφέρης).
Η Σοφία, όπως μου εκμυστηρεύτηκε η κόρη της, σπάνια μιλούσε για την προηγούμενη ζωή της. Η κα Νίκολσον, επισκέφτηκε μία και μοναδική φορά την Ελλάδα, λίγο πριν από το θάνατο της. Επιστρέφοντας στην Αυστραλία έκαψε τα παλιά γράμματα. Έκλεισε τους λογαριασμούς της με το παρελθόν. Έκανε άραγε ειρήνη, αποδέχτηκε την επιλογή που καθόρισε τη ζωή της; Δεν θα το μάθουμε ποτέ. Ξαναπιάνω το μόνον της ζωής της ταξίδιον από την αρχή. Η Κρήτη που μεγάλωσα στη δεκαετία του ’70 δεν μοιάζει σε τίποτα με την Κρήτη τη σημερινή. Πιστεύω ότι η απόσταση, ειδικά στα μικρά ορεινά χωριά, ανάμεσα στην Κρήτη του ’70 και την Κρήτη του 2014, είναι ασύλληπτα μεγαλύτερη από εκείνη ανάμεσα στην Κρήτη του ’70 και του τέλους του 19ου αιώνα.
Το νησί ανακηρύχθηκε αυτόνομο κράτος με το όνομα «Κρητική Πολιτεία», υπό τη διοίκηση του Πρίγκηπα Γεωργίου στις 12 Οκτωβρίου 1908. Η ένωση με την την υπόλοιπη χώρα αναγνωρίστηκε με τη Συνθήκη του Λονδίνου μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13. Η επίσημη ανακήρυξη έγινε την Κυριακή της 1η Δεκεμβρίου του 1913 στα Χανιά. Την μακρινή εκείνη εποχή, είχε κιόλας αρχίσει το πρώτο κύμα μαζικής μετανάστευσης με κύριο προορισμό την Αμερική. Ο Ευάγγελος Νικολιδάκης φεύγει το 1916 για την Αυστραλία. Είναι μάλλον αδύνατον να φανταστούμε την καθημερινή ζωή στο νησί όταν δεκατέσσερα χρόνια αργότερα φτάνει στο Ρέθυμνο, ο αδελφός του ο Δημήτρης για να παντρευτεί και να γυρίσει πίσω στην επιχείρηση που διατηρεί με τον αδελφό του στην Κουταμάντρα. Όποιος έχει επισκεφτεί το νησί ας προσπαθήσει να στήσει το σκηνικό στο μυαλό του. Η Σοφία 19 χρονών. Οι συγγενείς στην παλιά φωτογραφία με την οικογένεια του Δημήτρη μας δίνουν μια ιδέα από την καθημερινή της ζωή. Πόσοι άραγε να έχουν υιοθετήσει την Ευρωπαϊκή ενδυμασία στην Κρήτη του ’30; Πόσα σπίτια ακόμη και στις πρωτεύουσες των νομών να έχουν ηλεκτρικό ρεύμα (Οι δρόμοι της πόλης του Ηρακλείου ηλεκτροφωτίζονται στις 25 Δεκεμβρίου, ανήμερα των Χριστουγέννων του 1925). Έτσι πρόχειρα αναφέρω δυο επιφανειακά παραδείγματα για να προσπαθήσουμε να φανταστούμε τις πρώτες εντυπώσεις της Σοφίας όταν θα φτάσει το 1930 στην Αυστραλία. Και παραδίπλα η μεγάλη οικογένεια, οι ισχυροί δεσμοί, οι κοινοί κώδικες: όλα όσα θα αφήσει πίσω της.
Η Σοφία κατεβαίνει από το πλοίο. Αρχίζει το δεύτερο μεγάλο ταξίδι. Προορισμός: Κουταμάντρα. Έτος: 1930. “Θα ξαναδώ άραγε τους γονείς μου και τα αδέλφια μου; Τον τόπο που μεγάλωσα;” Στο νέο σπιτικό η συννυφάδα είναι Δανέζα. Μια μέρα γράφεις το πρώτο γράμμα. Μιαν άλλη λαμβάνεις το πρώτο γράμμα. Κι έπειτα συνεχίζεις μέχρι το τέλος χωρίς να ξανακοιτάξεις πίσω…
** Το Μπάτλου βρίσκεται 94 χιλιόμετρα Δυτικά της Καμπέρας, έχει σήμερα περίπου 1,500 κατοίκους. Από την Κουματάντρα απέχει γύρω στα 120 χιλιόμετρα. Η κοντινότερη πόλη είναι η Wagga, ενώ σε ακτίνα 40 χιλιομέτρων βρίσκονται το Tumut, το Adelong και η Tumbarumba. Παράγει κυρίως μήλα και τη δεκαετία του ’20 αποκτά σιδηροδρομικό σταθμό και ιδρύεται η Batlow Fruit Co-operative (1922)…