Συζήτηση του Γιώργου Μιχελακάκη με τον Λάμπη Πασχαλίδη, το Νοέμβριο του 1986.
Ο Λάμπης Πασχαλίδης γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου το 1914. Είχε άλλα δύο αδέλφια, τον Τάκη που ήταν καταξιωμένος τραγουδιστής και μία αδελφή που απεβίωσε σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών. Ο πατέρας του ήταν από την Ξάνθη και στο Κάιρο πουλούσε τσιγάρα στην αλυσίδα καταστημάτων Γκρόπι.
Πολυπάτριδος και πολυμετανάστης από την Ξάνθη της Θράκης που γεννήθηκε, δωδεκάχρονος σιδερωτής στην Πόλη, και κατεστραμένος από το μακελειό της Μικρασίας, μετανάστης στην Αίγυπτο – δεν είχε ούτε την αγωγή ούτε την μόρφωση των “καθώς πρέπει” ανθρώπων. Η αγωγή του πήγαζε από την πηγαία του καλοσύνη, την ανθρωπιά και την διαισθητική του αντίληψη γύρω από τους κανόνες της “καλής συμπεριφοράς”. Μια σοκολάτα του ζητούσα, παιδάκι, κι αντί αυτής, μούδινε πέντε… λίρες να την αγοράσω εγώ. Απλόχερος και κουβαρδάς άνθρωπος -που κέρδιζε άνετα τη ζωή του- δεν μπορούσε να ασχολείται με παιδαγωγικά συστήματα, συζυγική και οικογενειακή οικονομία και συμπεριφορά.
Η μητέρα του ήταν από το Κουσάντασι της Μικράς Ασίας.
Κακοζωϊσμένη προσφυγοπούλα η μάνα μου από το Κουσάντασι της Σμύρνης -που έζησε τα μπερεκέτια της Μικρασίας και τις λαχτάρες της καταστροφής -δεν βολευότανε μόνο με τις απλοχεριές Φώτη, του άντρα της… Κι αρχίσανε οι βεγγέρες της κάθε Τετάρτης, τα πάρτια με κάθε ψύλλου πήδημα ευκαιρίας… Η μάνα μου με την κρυστάλλινη εγκεφαλική φωνή της τραγουδούσε τα κάπως νεώτερα σουξέ της εποχής.
Ο Λάμπης Πασχαλίδης ήταν απόφοιτος της Αμπετείου Σχολής. Ξεκίνησε τη θεατρική του καριέρα -εντελώς τυχαία- σε ηλικία 23 ετών, όταν ένας Καϊρινός Θίασος του ζήτησε να παίξει σε ένα σπανιόλικο έργο με τίτλο “Για την αγάπη της”.
Σε αυτό το έργο έγιναν πολλά ευτράπελα.
Από ότι θυμάμαι, πρωταγωνιστής ήταν ο Γιώργος Ζαπάντης που σήμερα βρίσκεται στην Αθήνα. Παλιός καλός μου φίλος, τενόρος, ήταν στη χορωδία που είχαμε. Έπαιζε το ρόλο του Χουάν και το αφεντικό του λιγουρευόταν τη γυναίκα του, τη Ρόζα. Το αφεντικό τον έστειλε σε άλλη πόλη για να έχει το πεδίο ελεύθερο. Γυρίζει ξαφνικά ο Χουάν και τους βρίσκει σε γλέντι που είχε διοργανώσει το αφεντικό να κάθονται αγκαλιασμένοι. Την αρπάζει από το χέρι, την τραβάει και λέει στο αφεντικό του… Νάτηνε η Ρόζα, όποιος την λαχταρά και την ποθεί δεν έχει παρά να βγει κατόπιν της. Αλλά για να πάει κοντά της πρέπει να περάσει κάτω από αυτή την πόρτα και σε αυτή την πόρτα στέκομαι εγώ.
Κάνει μία κίνηση με τα χέρια του και έπεσε ολόκληρο το σκηνικό. Φανήκαν από μέσα οι άλλες κοπέλες… άλλες ντυνόντουσαν, άλλες ήταν ξεβράκωτες.
Χάλασε ο κόσμος από τις φωνές και τα γέλια…
Το 1941, όταν είχε ξεσπάσει ο πόλεμος, ο Χρυσόστομος Μαντουρίδης ήθελε να ανεβάσει την Εκάβη του Ευριπίδη, μέσω του Συλλόγου των αποφοίτων της Αμπετείου Σχολής. Οι πρόβες κράτησαν ένα χρόνο. Ήταν απαιτητική και μεγάλη τραγωδία. Πρωταγωνίστρια ήταν μια δεκαοχτάχρονη τότε κοπέλα, η Eλένη Bοΐσκου που είναι μια καταξιωμένη και πολυγραφώτατη συγγραφέας. Σύζυγός της ήταν ο περίφημος ποιητής Αντώνης Μάρκαλης, καλός φίλος του Λάμπη που απεβίωσε το 1984. Στην τραγωδία αυτή έλαβε επίσης μέρος ο Φώτος Σταύρου ο οποίος είχε δύο ρόλους, όπως και ο Λάμπης. Ο Φώτος έπαιξε το ρόλο του Οδυσσέα και του Ταλθύβιου (ένας από τους κήρυκες-αγγελιαφόρους του Αγαμέμνονα κατά τον Τρωικό Πόλεμο) ενώ ο Λάμπης είχε κι αυτός δύο ρόλους, του Πολυμήρτωρ και του ίσκιο του Πολύδωρου. Ο Χρυσόστομος Μαντουρίδης αποφάσισε να ανεβάσει κι άλλο έργο, αλλά ο Λάμπης προείδε ότι οι πρόβες θα βαστούσαν και πάλι ένα με δύο χρόνια και έτσι τα παράτησε και πήγε στην Αλεξάνδρεια όπου και “επαγγελματώθηκε” στο θέατρο.
Αλεξάνδρεια
Στην Αλεξάνδρεια ‘διοργανωνόντουσαν’ θίασοι κάθε λίγο και λιγάκι. Αλλά κι εκεί παρόλο που το ελληνικό κοινό ήταν περισσότερο θεατρόφιλο από αυτό του Καϊρου, κάθε έργο παιζόταν μόνο δύο με τρεις βραδιές. Πολύ σπάνια να δινόταν και τέταρτη παράσταση. Υπήρχαν δύο θέατρα ελληνικής ιδιοκτησίας. Το Μουασάντ που το είχε ο Κίμωνος Αρολίδης και το Λούνα Πάρκ του Βασίλη Αθανασόπουλου, που ήταν μεγάλο, ανοικτό θέατρο, στο οποίο έπαιξαν όλοι οι αθηναϊκοί θίασοι που ερχόντουσαν στην Αίγυπτο. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε έρθει η Σοφία Βέμπω με τον Μίμη Τραϊφόρο, πήρανε διάφορους στρατιώτες και σχηματίσανε θίασο. Η Βέμπω έμεινε στην Αλεξάνδρεια το μεγαλύτερο διάστημα της Κατοχής της Ελλάδος.
Την πρώτη του επιθεώρηση με τίτλο “Πολεμική Φαντασία” ο Λάμπης την ανέβασε στο Λούνα Πάρκ με την Αλίκη, τη μικρότερη αδελφή της Σοφίας Βέμπω.
Οι επιθεωρήσεις δεν έχουν ενιαίο θέμα. Ήταν διάφορα νούμερα. Μεταξύ αυτών ήταν και η Λογοκρισία. Στη Λογοκρισία έβγαινε μια γριά αναμαλιάρα κι έλεγε “τι κατάσταση φρικτή, να έρχεται η πεθερά να σου κόβει την ουρά …χράπ”. Είχε ένα μεγάλο ψαλίδι κι έκοβε τα νοήματα.
Στην πρόζα (πρόζα λέμε αυτό που χωρίζει τα τραγουδιστικά μέρη και που εξηγεί ας πούμε το περιεχόμενο του νούμερου), έγραφε λέει κάποιος Ιταλός από την Αιθιοπία:
Εδώ στο στρατόπεδο τα ίδια και τα ίδια
Μας κοροϊδεύουνε πολλοί με διάφορα παιχνίδια
Μόνο που οι Αβυσσινοί μας κόψανε τα …. (χράπ)
Η επιθεώρηση ανέβηκε τρεις φορές. Όλοι οι θίασοι που ερχόντουσαν από την Ελλάδα φροντίζανε να βάζουνε και κάτι ντόπιο. Μεταξύ των ντόπιων συγγραφέων ήταν και ο Λάμπης, ο οποίος μάλιστα σε διαγωνισμό επιθεωρησηγραφίας κέρδισε το πρώτο βραβείο. Η επιθεώρηση παίχτηκε στο μεγάλο θέατρο του Λούνα Παρκ παρουσία 2.500 ατόμων. Στο θίασο αυτό έπαιζαν οι αδελφές Καλουτά, η Μαρίκα Κρεβατά, η Ρένα Ντόρ, ο Λιβαδείτης, ο Δούκας, ο Ραφαήλ Ντενόγιας (τενόρος), ο Άγγελος Γριμάνης (χορευτής) με την Σάσα Ντάριο (Πρωτονοτάριου). Άλλοι ντόπιοι, Έλληνες συγγραφείς –που έγραφαν κυρίως επιθεωρήσεις εκείνη την εποχή- ήταν ο Στέλιος Χριστοφίδης που πέθανε στην Αθήνα περίπου το 1983-84, ο Αντώνης Πλωμαρίτης (παραγωγός δίσκων) και άλλοι.
Ο Λάμπης Πασχαλίδης έγραψε και παρουσίασε 42 επιθεωρήσεις στην Αίγυπτο. Επίσης μετέφρασε το Μικρό Καλύβι του Αντρέ Ρουσσέν, Νίνα του Αντρέ Ρουσσέν, το Death takes a Holiday, το περίφημο ιταλικό έργο του Alberto Casella (στα ιταλικά γνωστό ώς La Morte in Vacanza) το οποίο μετέφρασε ως Η Αυτού Μεγαλειώτης ο Θάνατος διασκεδάζει. Για το υπέροχο αυτό παραμυθόδραμα πλήρωσε 75 λίρες μόνο για φωτισμό αλλά τα έξοδα βγήκαν γιατί το παρουσίασε σαν τιμητική του βραδιά και μαζεύτηκε πολύς κόσμος.
Ο Λάμπης Πασχαλίδης παρατήρησε ότι το θέατρο είχε εκπέσει και έψαξε να βρει τις αιτίες. Είδε λοιπόν ότι ο κόσμος δεν πήγαινε να δεί θέατρο, πρώτον γιατί δεν υπήρχε σκηνικό διάκοσμο, δεύτερον οι ηθοποιοί δεν ξέρανε τους ρόλους τους (δικαιολογημένα γιατί στην Αλεξάνδρεια εκείνη την εποχή ένα έργο δεν κρατούσε παρά δύο με τρεις παραστάσεις), τρίτον γιατί δεν υπήρχαν σκηνικά επειδή ήταν πολυδάπανα. Έτσι λοιπόν διοργάνωσε περιοδεία σε όλη την Αίγυπτο, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, το Χαρτούμ. Έδωσε 282 παραστάσεις σε χωριά, πόλεις και κωμοπόλεις. Ήταν μία ολιγοπρόσωπη κωμωδία περιεχομένου, με διδάγματα. Ο κύριος, η κυρία και ο εραστής. Το ρόλο του κυρίου τον έπαιζε ο ίδιος, την κυρία έπαιζε η πρώτη σύζυγός του και τον εραστή τον έπαιξε στην αρχή (στην Αίγυπτο) ο Νίκος Αρμαδώρος, πολύ καλός του φίλος και ηθοποιός.
Στην Αυστραλία το ρόλο του εραστή τον έπαιξε ο Ανδρέας Διαμαντίδης, ο σύζυγος της Μέλπως Ζαρόκωστα στην πρώτη παράσταση που έγινε στο θέατρο WYCA. Το έργο αυτό ανέβηκε και το 1978 στο Elizabethean theatre (πριν καεί) παρουσία 2000 ατόμων ως αποχαιρετιστήρια παράσταση για την πολύχρονη προσφορά του στη δημοσιογραφία και το θέατρο.
Ο Λάμπης Πασχαλίδης έγραφε χρονογραφήματα και τεχνοκριτικά κείμενα σε διάφορα έντυπα της Αλεξάνδρειας: Ταχυδρόμος, Φως, Κάϊρο και Κλειώ. Η πολιτιστική δραστηριότητα της Αλεξάνδρειας την εποχή εκείνη ήταν μεγάλη.
Θυμάμαι διάφορα άρθρα μου… Ένα αφορούσε τον Κώστα Προυσή, έναν Κύπριο καθηγητή που είχε εκδώσει βιβλία και του έκανα κριτική. Επίσης της ποιήτριας Ευγενίας Παλαιολόγου, σήμερα Πετρόγκα, που ζει στην Κύπρο. Της Λουκίας Μάρβα, Αλεξανδρινή λογοτέχνης, κωφάλαλη. Όταν πήγα να την συναντήσω, η συνεννόηση μεταξύ μας γινόταν με γραπτά.
Στο Κάϊρο υπήρχε ένα κέντρο διανοουμένων, το «Εντευκτήριο Καϊρου» που φιλοξενούσε και πολλούς διανοούμενους από την Ελλάδα. Τα μέλη μεταξύ τους λεγόντουσαν εταίροι. Μεταξύ των εταίρων ήταν ο Νίκος Νικολαϊδης (συγγραφέας), ο Λουκάς Χριστοφίδης (ποιητής), ο Θεόδωρος Αυλωνίτης ο οποίος έλεγε πως εφηύρε το αεικίνητο, ο Σακελλαρόπουλος, ο γιατρός Γιαννώλας, ο γιατρός Διαμαντής, ο πρόδρομος του Ελληνικού Σοσιαλισμού Γιώργος Σκληρός, ο Σταύρος Καρακάτσης (ποιητής), ο Άρτεμις Ψύχας που έγραψε το περίφημο βιβλίο «Από την Ιβηρική Χερσόνησο» και πολλοί άλλοι.
Ο Αυλωνίτης είχε στείλει επιστολή στον Αϊνστάιν, για να του εξηγήσει την εφεύρεση του αεικινήτου. Ο Αϊνστάιν τον κάλεσε στο Παρίσι, για να το συζητήσουν, πράγμα που σημαίνει ότι η πρόταση ήταν ενδιαφέρουσα. Όταν πήγε στο Παρίσι και εξηγήσανε τα διάφορα καθέκαστα, αποδείχθηκε μία λεπτομέρεια που κατέρρεε την θεωρία του αεικινήτου. Και συγκεκριμένα η λεπτομέρεια αυτή ήταν στο πού θα πηγαίνανε τα νερά, γιατί η υπόθεση του αεικινήτου βασιζόταν σε ένα μαγγανοπήγαδο που ένας κάδος έριχνε το νερό στον άλλο κάδο και έτσι γινόταν η περιστροφή. Αλλά δεν μπορούσε να εξηγήσει πού θα πηγαίνανε τα νερά αυτής της όλης διαδικασίας.
Είχαμε έναν άλλον, τον Σακελλαρόπουλο ο οποίος έκανε μιαν ελαφρά διόρθωση στον Νόμο του Νεύτωνος.
Είχαμε έναν άλλον, τον γιατρό Γιαννώλα που ήταν ο πρώτος Έλληνας που θέσπισε το άτονο γράψιμο της ελληνικής γλώσσας.
Eίχαμε έναν άλλον, τον γιατρό Διαμαντή ο οποίος εφεύρε τον ορό της Μπιλχάρτσιας. Ήταν μια ασθένεια του Nείλου. Όταν οι Αιγύπτιοι πηγαίνανε να πλύνουνε τα ρούχα στον Νείλο, έμπαιναν στους πόρους των ποδιών κάτι βακτηρίδια που έφταναν στην ουροδόχο κύστη, κατέτρωγαν τα εσωτερικά τοιχώματα και οι αραπάδες οι περισσότεροι ουρούσαν αίμα. Ο γιατρός Διαμαντής βρήκε την ένεση tartar emetic και με αυτήν σώθηκαν οι Aιγύπτιοι από την μπιλχάρτσια.
Επίσης είχαμε τον πρώτο σοσιαλιστή της Ελλάδας, τον πρόδρομο του Ελληνικού Σοσιαλισμού, τον Γιώργο Σκληρό ο οποίος ήταν σε ένα προάστειο του Καϊρου, το Ζειτούν και εκεί έγραψε το περίφημο βιβλίο του.
Θυμάμαι τη στιχομυθία ενός ηλικιωμένου γιατρού, του Χαράλαμπου Πυλαρινού… Συζητούσαν δύο στο Εντευκτήριο Περί Υπάρξεως Θεού. Ο ένας υποστήριζε ότι υπάρχει, ο άλλος όχι. Ο Πυλαρινός όπως καθόταν μισοκοιμισμένος στην πολυθρόνα του, πετάχτηκε κάποια στιγμή και είπε:
- Βρε… εσύ ξέρεις τι κάνεις τώρα;
- Τί κύριε Καθηγητά;
- Είναι σαν να είσαι μικρόβιο στην κοιλιά μου και να αμφισβητείς την ύπαρξή μου!
Ο Λάμπης Πασχαλίδης έφτασε στη Μελβούρνη, τον Ιανουάριο του 1955 με το Σουηδικό καράβι Seven Seas που είχε γερμανικό πλήρωμα. Στην συνέχεια επιβιβάστηκε σε τραίνο και ήρθε στο Σίδνεϊ.
Αποφάσισα να μεταναστεύσω στην Αυστραλία, γιατί εδώ ήρθαν οι φίλοι μου.Την παραμονή που έφευγε ο Μαντουρίδης κάναμε ένα πάρτυ στο σπίτι του Φώτου του Σταύρου και αλληλοϋποσχεθήκαμε ό,που βρεθούμε στον κόσμο και είναι καλή η ζωή, να ενημερώσουμε τους άλλους που μείνανε πίσω και να τους τραβήξουμε στον τόπο αυτό! Έτσι κι έγινε. Όταν βαρέθηκα στην Αλεξάνδρεια έγραψα γράμμα στον Φώτο Σταύρου που εργαζόταν στο Προξενείο και του ζήτησα να με βοηθήσει να μεταναστεύσω στην Αυστραλία. Πράγματι, το παιδί έκανε τα διαβήματα και με έφερε. Η πρώτη μου εντύπωση για την Αυστραλία δεν ήταν καθόλου καλή. Έβρεχε δύο μήνες συνέχεια!
Τότε στο Σίδνεϊ υπήρχαν μόνο δύο εφημερίδες: ο Πανελλήνιος Κήρυκας του Γρίβα, και το Εθνικό Βήμα του Θάνου Νικολαϊδη. Δεν υπήρχε περιοδικό. Την Τρίτη εφημερίδα την δημιούργησα εγώ και η γυναίκα μου. Ήταν η «Κυριακή» και το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε στις 9 Αυγούστου 1959.
Δεν υπήρχε μεγάλη καλλιτεχνική κίνηση τότε στο Σίδνεϊ. Υπήρχε το Συγκρότημα Ελλήνων Καλλιτεχνών με ιδρυτικά μέλη τον Καλδή, την Ζαροκώστα.. Ο Παϊζης σκηνοθετούσε κάποια έργα και μάλιστα υπήρχε το χαρακτηριστικό εκείνο που αποδίδουν στον Παϊζη ότι στις πρόβες πήγαινε με μια σφυρίχτρα για να τους βάζει σε τάξη.
Στις πρώτες δεκαπέντε μέρες, ανέβασα ένα έργο «Το μικρό Καλύβι» για μία βραδιά στο WYCA στο οποίο έπαιξαν η Μέλπω Ζαρόκωστα, ο Ανδρέας Διαμαντίδης (πρώτος σύζυγος της Ζαρόκωστα) και ο Μαντουρίδης. Μετά από μερικούς μήνες ανέβασα πέντε μονόπρακτα στο Ωδείο (Conservatorium), από τα οποία τα τέσσερα ήταν δικιάς μου συγγραφής. Ένα από τα μονόπρακτα ήταν το «Σπιανιόλικο ήταν» και το αναφέρει ο Γιώργος Καναράκης στο βιβλίο του.
Ο ελληνισμός της Αυστραλίας δεν είναι θεατρόφιλος. Πάνε άμα ακούσουνε κανένα μεγάλο όνομα από την Ελλάδα. Στην Αλεξάνδρεια αντιθέτως, όποιος θίασος και νάτανε, υπήρχε μεγάλη προσέλευση κοινού. Τότε που έγινε ο διαγωνισμός επιθεωρησιογραφίας, έλαβαν μέρος 39 συγγραφείς από την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Τότε πήρα το πρώτο βραβείο για μια επιθεώρησή μου που είχε τον …αντιαισθητικό τίτλο «Όλα τα άπλυτα στη φόρα». Ήταν καμμιά δεκαριά γυναίκες και πλένανε ρούχα στο Νείλο και λέγανε τα «άπλυτα» της κοινωνίας. Η Μαρία Καλουτά έκανε το αλητάκι και έλεγε στον κόσμο τις αιτίες που παραμένει αλητάκι. Ένα άλλο περίφημο νούμερο το είχε η Ρένα Ντόρ που έπαιζε τον μαύρο μεθυσμένο. Ήταν υποχρεωμένη να βάφεται και να ξεβάφεται. Είχαμε καυγάδες!!! Η Καλουτά παραπονιόταν γιατί να βγαίνει με τα σκισμένα ενώ οι άλλες με τις τουαλέτες, η Ρένα δεν ήθελε να βάφεται… Επενέβη ο μακαρίτης ο Τάκης Μουζενίδης ο οποίος σκηνοθέτησε για πρώτη φορά στη ζωή του επιθεώρηση και τους είπε να μην ξεχνούν το θεσμό που λέγεται «άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ηθοποιού». Τους είπε λοιπόν… Γιατί φέρνετε αντίρρηση στον Πασχαλίδη επειδή είναι Αιγυπτιώτης; Θα λέγατε ‘όχι’ στον Γιαννουκάκη, στον Σίσβιο, στον Γιαλαμά, στον Ασημακόπουλο; Θα σας παίρνανε την άδεια αμέσως! Έτσι σταματήσανε να φέρνουνε αντιρρήσεις, συνετιστήκανε και παίξανε τους ρόλους τους. Είχαμε θίασο με τέσσερις πρωταγωνίστριες που η καθεμιά στην Ελλάδα είχε δικό της θίασο.
Η μόνη συνεργασία μου με τον Χρυσόστομο Μαντουρίδη ήταν τότε με την «Εκάβη», που τον έκανε και σκηνοθέτη. Στο Σύλλογο Αποφοίτων της Αμπετείου Σχολής υπήρχαν σημαντικά στελέχη όπως ο Φώτο Σταύρου (που είχε δύο ρόλους), η Ελένη Βοϊσκου, ο Κρέων Μεταξάς. Ο χορός του δράματος αποτελείτο από κορίτσια διανοούμενα: Πίτσα Κιρκιρίδου, Αλεξάνδρα Γρηγοράκη, Καλλισθένη Δημητριάδου. Ο Μαντουρίδης ήταν κανά δύο-τρία χρόνια μεγαλύτερός μου. Το λέω αυτό γιατί στην Αμπέτειο ήταν δύο-τρεις τάξεις πάνω από μένα. Αλλά νωθρός, αργός. Κοντούλης με κοιλιά. Γεννήθηκε στο Κάιρο. Οι γονείς του ήταν από την Κύπρο.
